???

Хэддүгээр зуунд амьдарч байгаа билэ гэж гэнэт бодов. Өчигдөр орой өндөрлөсөн Болор цом 2010-ын мэдээллийг хайгаад хайгаад юу ч олж чадсангүй уурандаа нэг газраас өмнөх жилүүдийн Болор цом авсан шүлгүүдийг хусаад аваад ирлээ. Дотор нь мэддэггүй 2 3 шүлэг байна гээч...

Л.Хасар- 2008 он.(2009 он л доо уг нь)

Миний нэг өдөр ингэж санагдаад

6 цаг 30 минут
Хар дарсан зүүд үргэлжилж
Яргачин бурхан нүдийг минь сохолж, хэлийг минь сугалж
Мөчийг минь тасдаж зовооно
Улайрсан яргандаа тэд чихийг минь авахаа мартаад
“Одоо яах уу” хэмээн мэгдэн сандралдана
Хар дарсан зүүд

7 цаг 30 минут
Манай ванны өрөөнд жоомнууд
Амиа тэврэн гүйлдээд
Жоомны цус зэвтэй ус шиг крантнаас гоожоод
Сав нь нялцайгаад
Оо хатаад
Шүд нь биш оо цав цагаан санагдаад
Шар шүдтэй амаараа
Шар юм, хар юм, улаан юм ярихаар би гарч одно

10 цаг 00 минут
Гудамж дүүрэн хүмүүс тарни унших мэт
Зовлон, зовлон гэж үглээд
Зөгий шиг дүнгэнэлдээд
Хөгширч үглэх үг нь дуусахаараа
Хэдхэн удаа тарни уншаад үхнэ дээ гэж бодогдоод
Энэ хот зөгийний үүр шиг санагдаад
Балыг нь бурхан өглөөний цайндаа хийж уугаад л

12 цаг 30 минут
Өдрийн цайндаа зөгийн бал хийгээд
Дөнгөж ууж эхлэх гэж байтал
Лусын дагина, бурхны элч
Хөөрхөн гоё тэнэг, гоё харагддаг бүсгүй урдуур явж
Өдрийн цайг халбага шиг хөлөөрөө туучаад
Залуучууд гаслаад, хөлөг онгоц ч живээд
Лусын дагина зүгээр яваад өгнө
Тэр буланд суугаа охин л надтай хамт живнэ дээ гэж санагдаад
Миний цай тэр олон залуучуудыг залгисан далайн ус шиг шорвог санагдаад

13 цаг 13 минут
Гудамжаар алхаад, миний гарыг чанга атгаад
Миний мөрийг налаад
Хэзээ энэ охинтой танилцсанаа би мартаад
Гудамж нарийсаж тэдний гэр лүү улам ойртоод
Олон давхар цоожтой айлын хаалга онгойж өгөхгүй удаад
Зүрх минь цагийн зүүнээс хурдан цохиод
Энэ гэрийн эзэн охиноо харамлаж буруу газар олон цоож хийсэн байх
Ханхай хоосон гэр хов хоосон санагдаад
Нүцгэн охин Венерагийн баримал шиг санагдаад
Хэрэггүй санагдах баахан номтой тавиур дээр
18 цаг 30 минут
Хэн нэгэн дээр очмоор санагдаад
Канёо, Ницше, Бодлер, Рембү үхснийг санаад
Үхэл тэдэнтэй дайралдах байлгүй
Архины мухлаг ормоор санагдаад
Цонхоор нь харахад тэд архины шилэн дотор сууж байгаа юм шиг
Архиар тархиа угаая гэж бодоод тархиа мушгихад
Ус асгараад, шал дэмий
Шил нь согтож, тасарч унахгүй болохоор нь
Шил шиг болмоор гэнэт санагдаад
Хэн нэгэн дээр очмоор санагдаад

21 цаг 20 минут
Нарны нүд хорсож улайгаад
Хүмүүсээс зугатаад, салхи шал согтуу
Тэнгэр хүртэл согтуу, агсан тавьж уйлаад
Нулимс нь үсчиж, намайг норгоод
Газар согтуу хурхираад
Би ганцаараа эв эрүүл, гэр лүүгээ алхаад
Сар хөндөлдөөд, шалбаагт хэвтээд
Би сарыг туучаад, гэрт ирсэн
Гутал нойтон
Сар нойтон байдаг юм байна гэж мэдээд
Орон дээр миний биеийн хэв үлэг гүрвэлийн мөр шиг санагдаад
Би гэрээсээ гараад удсан юм байна

Өглөө
Өчигдөр согтуу байсан салхи, тэнгэр, газар, хот зүв зүгээр
Би ганцаараа шартсан бас хар дарсан зүүдээ ярихаар
Ижий рүүгээ очихоор гудмаар алхаад


Ш.Лхамноржмаа 2007 ОН

Газрын үг

Эх орондоо харьж урсдаг
Халхын гол сэтгэл минь билээ
Их л хол харьд суугаа миний төрлүүд элгэн минь дээ
Сэлэнгэ минь байгаль руу яарсан ч гэлээ
Сэвх нь ногоо болж ургадаг
Орчлонгийн хамаг амьтныг
Олсон гээсэн нүгэл буянтай нь
Хорол газар минь хотойж даасан юм
Жигүүртэн жигүүртэн гээд
Тэнгэрт өндөглөх биш
Жиргэж жиргэж газарт буудаг
Тал наргүй бүтэн дэлхийн
Татах хүч нь газар
Тэнүүн талын минь гар дэлхийн алд болно
Тэндээс хумсын чинээ бүү хороо
Өндөлзөнхөн ургаа уулс бүхэн минь амьтай юм
Үрсийг минь битгий зовоо
Давж ургадаг түүх минь өртөнцийх билээ
Давж заалдсан хорвоо минь дээ
Ханцуй наймаа омог огшуун байсан ч гэлээ
Халхын нутаг гэрэл болж зураг ээ
Гэрийн буйр, хонины бууц, хүйн чулуу
Ганцыг нь ч бүү хөнд дөө, өртөнц хөлсөнө
Хот балгадаар орчлонг дүүргэвэл
Хаана нь бид амьдрах юм бэ?
Юу ч үгүй ирсэн, юүдэнгүй, цувгүй
Юндэн, Балган нөхөр ч үгүй
Газартаа газар болох гэж
Ганцхан түүндээ эзэн байх гэж
Гавьяаг нь ардаа үлдээх гэж
Гавьж төрсөн юм, гийж төрсөн юм, бид
Элгийг нь эмтэлбэл элэг
Эмжээрийг нь ханзалбал элэг
Дотроос нь уудалбал элэг
Довыг нь сэндийлбэл элэг
Эмтэрнэ ээ эмтэрнэ
Эхлэл гэдэг төгсгөл байдаг шиг
Тэр цагт
Зөнөсөн хорвоо бүгдийг сэгсэрнэ
Зоосондоо дэлхий дарагдаж бөхнө
Газрын үг үнэн билээ
Гашуун ч гэсэн мэдтүгэй
Гаравын галавт дагасугай

Б. Галсансүх 2006 ОН

Англи хэлтэнд итгэж зориулав

…Чихэнү чимэг болсон аялгуу сайхан монгол хэл… Б.Ринчен

Загас, сармагчин хоёртой хэлээ ололцолгүй
Зовж, хэлмэрч хайж 1600 үөийг туулахад
Зуслан эсвэл өвөлжөө рүүгээ нүүх аятайхан санагдаад, Арслан, заан агнаж, агуйд амьдрах аягүй санагдаад 1200 үө өнгөрлөө
Монголын радио хятадаар мэндлэхэд би үхнэ.
Өвөө, эмээ хоёрт минь үсэг нүдлүүлэх гэж 24 нь нойргүй хоноод
Өөрийн минь номыг хэвлэх гэж 22 үө минь хүлээхийн жаргал эдлээд
Нэг зуун мянган жилийн өмнөх их мөстлөгөөр бурхан цусыг минь хөлдөөхгүй гэж зовоод
Наранд итгэхгүй надад цахилгаан зуух өвлүүлэх гэсээр зургаан ч үө барагдлаа
Монголын телевиз солонгосоор цаг агаарын мэдээ уншихад би үхнэ
Шуурга тавьсан солирын бөмбөгдөлтөнд бөмбөрцөг 20 тэрбум жил ёолоод
Шөнө, сар хоёрыг төрүүлсэн нар 10 тэрбум жил ганцаардаад
Шоргоолж юм уу, өтний өвөг сарнаа явагч шиг хорвоог хэмжсээр зургаан тэрбум жил наслахад
Шугуйн жимсийг зах дээр надад 10 жилийн өмнө худалдаж байлаа
Монголын сонинууд японоор мэдээ нийтлэхэд би үхнэ.

Ж.Мөнхбат 2005 ОН

Бурхан хүсэл

Мэнэнгийн тал мэт тархсан их эвийг нэгтгэж
Сэлэнгийн урсгал мэт их хүчийг хурааж
Ерөөлийн хадагт хүслээ өс болгон зангидаж
Есөн тугтаа хүчээ нэг болгож залбирсан
Өвгөдийн минь өв
Өрлөгийн минь эв
Мандаж гандаж зовсон эх орноо
Маргааш хайрлана гэвэл орой биш үү элгэн түмээн
Төрийн сүлд өршөө гэж сүүгээ өргөдөг үрстээ
Төмөр мэд хатуурхвал буруу биш үү эх ороон
Хадаг дэлгэсэн гарт чинь эв байна уу гэж
Хаан төрдөг гэрт чинь эе байна уу гэж
Хасбуу тамганы дардас бүтэн байна уу гэж
Хаан төрийн чинь сүлд босоо байна уу гэж
Бүтэн заяатай Монголын хаяа бүтэн байна уу гэж
Бүүвэйн дуутай гэрт чинь удам ариун байна уу гэж
Эх орныхоо дархан хилийг алтан шарилаараа зурсан
Эцэг өвгөдийн сүнс биднээс асууж байна
Эрхт төрийн сүлдэн биднээс асууж байна
Арга билэг зөрөлдсөн алтан соёнбо шиг
Арслан заан ноцолдсон аавын гэрийн хормой шиг
Өрөөл өрөөлийн нүд тааруулж хүслээ шивнэе
Есөн зоосны нүх таруулж хүслээ шивнэө.
Жадны үзүүрээр монгол гэдэг нэрийг
Хадны сүг зурагтай нь сийлж үлдээснийг амилуулж хайрла
Тургиж манддаг номхон улаан наран дор
Тулганы гал шиг бадарсан төрийг минь амилуулж хайрла
Буутай дайсан ирвээс онинд нь эхэлж орох
Бугтай нөхцөж ирвээс ширгэнд нь эхэлж орох
Булгилах энэ л зүрхнийхээ чин ганцхан хүслийг
Бурхан танд шивнэлээ шүү,
Бурхан чамайг бурхан өршөөг өө!

Ж. Баяржаргал 2004 ОН

Арга билгийн ертөнц

Хөхөмдөг манант ертөнцөд сэтгэхүйн тулааныг өдөө гэж
Хүн сүмбэ гүрнээс эзэн богдын зүг давалгаа хаясан
Хүрэн улаан тамлага цус ихтэй тэнгис
Булгилж түрхрэн байж намайг төрүүлсэн юм
Бурхад нь эзэнгүй юм шиг шивээ хялганатай тал нутаг
Өргөслөн тарчлааж тосч авсан
Түүхийг буцаах хүрдийг Архимед шиг хөшинө гэж
Төмөр хаан Бурашанинтай нийлж овоолсон хүний араг яс
Нурж шаргин байж намайг төрүүлсэн юм
Номын мэргэд нь эзэнгүй юм шиг
Шиминус чөтгөрийн тогоо хөмөрсөн гүйдэл дундуур өсөн торнисон
Амьд байгалийн цус нулимс хар хөлсийг мэдэр гэж
Ассурын орны цохилтын гэрэлт долгион уулзаж тэсэрнэ
Дорнын хээр талыг цөмлөхөд би төрсөн
Угаасаа эзэнгүй эх нутгийн
Хайлмаг нарны гэрэлд жихүүцэж амьдарна
Дэлхийн явдлыг гэрлийн жилтэй харьцуул гэж
Дайсны бөмбөрцгөөс гадагш тийрэлтийн үзэгдэх зураа
Цацран соёрхож төв Азийн үүрийг мандуулахад би төрсөн
Тэнгэрийн сүүн зам эх барьсан эл өндөрлөгт
Тэнгисийн шуугиан хүрч иртэл эх нутагтаа би амьд явна

Д.Урианхай 2003 он

Шөнийн онгоц

Гэнэт сэрэггүй цочин,
Гэгээн-харанхуй тэнгэр рүү нүд зүглэв
Гэрлэн мөрөн агаараар урсах шиг
Долоон бурхан газар руу уралдах шиг
Дотор загатнуулсан хурц туяан бороо харц урхидав
Онгоц!
Харанхуй шөний тэнгэрээс
Халим шиг аварга онгоц
Сансраас үг чирэн ирэх шиг
Салхиараа модод залбируулан шунгаж
Буудалд газардаж харагдав
Би ч ялгаагүй, хэзээ нэг
Гэгээн-харанхуй тэнгэрээс
Гэнэт,
Шөнийн онгоц шиг газардаж
Жигүүрээ хумина...
“Урианхай наснаас...” гэсэн
Уулс нүүх мэт үгс,
Харанхуй шөнийн тэнгэрээс бууж буй
Халим шиг том онгоцны
Улс улс асах гэрэл шиг
Тэнгэр цуулан тарна...
Жижигхэн зай бараагнуулах
Жирийн мэдээний үг бүр
Цагийн завсаргүй ургасан
Цагаан уул-амьдралын минь
Үнийг зарлаж “лацадсан”
Үнэний тамга дэрлэж үлдэнэ...
Би-
Хэмжээнд харгалздаг орон зайд
Хэт шөнөдөөд
Буудалд бууснаас биш
Тэнгэрт олсон зайгаа шахуулж
Тэнхээ, түлшээ замд барснаас
Газардаж буй бус шөнийн онгоц!
Түр буудаллаад эргэж ниснэ
Түлшний минь чанар нээгдээгүйгээс
Нэрлэж би эс чадна...
Хурдан морьдын эргээнд
Туурайнаас нь нисэх хайрга шиг амьдралыг
Хуй салхины алгадалт шиг зовлонг
Хүүхдийн хэл зайрмаг долоох шиг амтлан
Цаг нь түлхэгдээгүй
Дуу нь зохиогдоогүй
Ирээдүйн инээдэнд “хайлуулах”-аар ниснэ!
Суух гэж уралдагсдыг багтаах гэж
Суудлынхаа дотоод нягтыг чигжсээр
Хоосонд тэлж буй орчлонгийн
Хорох нь ховор зайнаас халиад
Ус, гал, хилгүй сүлэгдэх
Учирзүйн хязгаар руу мултарч
Дэлхийгээсээ дэндүү алсад дэлбэрч
Харагдахгүй удаа ч магад!
Гэвч,
Гэгээн-харанхуйн зүйг нууцалсан
“Хар хайрцаг” минь бүтэн
Хайр, үнэнээ оршоосон шүлгүүдийг минь эгшиглүүлэн
Ижий мэлмийт эх орноос минь төөрөлгүй
Ишиг, хурганыхаа бэлчээрт
Бор шувуу шиг бууна аа!

А.Эрдэнэ-Очир 2002 ОН

Зам

Ээж минь анх сүүгээр чулууг нь зөөллөж
Эцэг минь өргөсийг нь түүсэн цэцэгт зам
Үйлийн үрийн усанд эвдэгдсэн эхлэлтэй
Уулзахын баярт эгцэрч яараад
Хагацлын гунигт донсолсон донхолтой
Учир байдлын хорвоод гэнэн сэрэмжгүй төөрсөн
Униарт мушгиа хавцал дээр
Ухаантан тэнэг хоёр ээрсэн
Миний зам
Хажуу бургасанд гөрөөс янзагалж
Асга хаднаас янгир хальсан энэ замд
Хаврын толгод дунд ингэ гунганаж
Зээр зэрэглээ сүвлэн цахилсан энэ замд
Тал санаашрал намрын тэнгэр уйлагнаж
Тогоруу буцсан энэ замд
Тавилан заяаны харгуй дагаж
Ноход хуцсан энэ замд
Салаа гэзэгтэй охин амраг болон учирч
Үрийн баяр хотолж хамт алхая
Салхины буруу зүүдэнд аавыгаа алдаж
Нулимас хамт асгав
Сүүлчийн ганц дэлхий цагийн хязгааргүйд уусахад ч
Сүү татуулан гэрэлтэх тодын тод зам
Энэ миний хувьхан заяаны зам аа

Ц.Бавуудорж 2001 ОН

Хүрэл чоно

Хүрэл чоно улина
Тэнгэр газар тэмтэгрэх
Тэр Хүннү нутагт
Хүрэл чоно улина
Жавартай болоод уяралтай энэ улианд
Жаргах ч хэцүү, гуних ч хэцүү
Эрэмгий болоод зоримог энэ улианд
Энэлэх ч хэцүү, эргэлзэх ч хэцүү
Морин чинээ Хүрэл чоно
Монголоор дүүрэн улина
Хан Хэнтий дайвж сонсоно
Хатан Хэрлэн цалгиж сонсоно
Захгүй Мэнэн алдалж сонсоно
Цаст Очирваань догширч сонсоно
Хүрэл чоно улина
Хөх совинт адуу, хүн хоёроос өөр
Хөрстөд нэн ч сонсохгүй, сонсогдохгүй
Хүрэл чоно улина
Их дайнч хар илд шиг
Чонын улианд
Энэ дэлхий дагжин чичирч
Бүсээ чангалж байсан санагдана
Бүүр түүр, тийм совин хааяа татна
Хүрэл чоно улина
Молцоглосон даахийг эвийлж улина
Модун Шаниюг мордуулж улина
Эсгий гүрнийг хурайлж улина
Их хар сүлдийг хуурдаж улина
Шинийн хоёрны саран дээр улина
Шихи хутагийн буурин дээр оцойж улина
Хүрэл чоно улина
Үр нь ээжээ мартахад улина
Үс залуугаараа бууралтахад улина
Арганд хүү суулгасан
Ачаа хөсгийг бараадаж улина
Амар амгалангийн хормойноос
Зүүгдэж улина
Хүрэл чоно улина
Цээжин дотор улина
Сэтгэл дотор улина
Нүдэнд хөх гал бутартал
Нүүрэнд ягаан дөл бадартал
Чоно улина
Сүүлчийн болоод эхний энэ дэлхийд
Сүж энхрий улина
Сүүнд цус дусахад улина
Цусанд сүү дусахад улина
Хүрэл чоно улина
Их хайр цантахад улина
Эндсэн цадигаа мартахад улина
Хүрэл чоно улина
Хан орчлонг цууртал улив гэж эмээхэд
Харин үгүй
Хагархайг нь хөвөрдөж улина
Хагацалт орчлонг хувааж улив гэж эмээхэд
Харин үгүй
Сэмэрхийг нь хөвөрдөж улина
Хүрэл чоно улина
Хаан гүрний тэнгэрийг харамлаж улина
Архирч улина
Халтар өвстэй талаа эвхэж улина
Дэлгэж улина
Надтай хамт төрж ульсан
Хүрэл чоно
Нартай хамт үлдэж улих
Хүрэл чоно
Нум шиг улина
Сум шиг улина
Морин чинээ Хүрэл чоно
Монголоор дүүрэн улина
Гурвэн зуун ясны минь
Алтан заадал бүхэн
Салж сонсоно
Нийлж сонсоно
Гучин үөийн дээдэс минь
Сэрж сонсоно
Босч сонсоно
Хүрэл чоно улина
Хүннү чоно улина
Хөрст энэ орчлонд
Хөх тэнгэр улина
Хүрэл чоно тэнгэр улина
Улина ...

Г.Мөнхцэцэг 2000 ОН
Янжинлхам бурханд гуйж мөргөх шүлэг

Энгэрийн чинь дууг сонсож
Эвэршиж хатсан сэтгэлээ хөглөж
Эгшиглэнт эх таны өлмийн салхийг үргээж
Эрхэлж гуйх нэгэн шүлэг өргөмүү:
Гэрийн үүдийг угаах гэж эм амьтан бүхэн сүүтэй төрдөг юм гэнэ
Эгшиг дуу алдуулж ятга юугаа тоглож
Энгэр ялдам Янжинлхам тэнгэрээс хааяа бууж ирдэг юм гэнэ
Үгээ барж хэльө , үнэнээ дэлгэж хэльө
Цөхөрч мөргөсөн бүхнийг сүүдэртээ ч болов багтааж хайрла
Авьяастай нь мөлхөж , азай нь хөлжиж
Шүлэглэдэг , эгшиглэдэг алин боловч
Шуналт эрвээхэйн үлгэр шиг
Шатаж үхэж байна энэ хорвоод чинь
Өөрийгөө хоосолж бусдыг жаргаадаг
Өөхөн дэнгийн гэрэл шиг нар сарыг нэвширтэл нь дуулчихаад
Намарждаггүй шувуу шиг хурдхан үдэлчихдэг
Нулимс ихтэй энэ урлагийнхны насыг нь жаахан нэмж хайрла
Хааны ордон хатдаар хахаж байхад
Харин л муусайн салбадай нар тэднийг инээлгэх гэж
Хагарсан шаазан эвлүүлж ядах шиг
Хар үс нь дотроосоо цайж байдаг юм
Олныг баясгасан нэг нь жаргадаг гэдэг худал байна
Овоо л амьдарсан даа гэж итгэсэн минь худал байна
Одод унаж иртэл ганган дуулдаг Дашням
Гартаа тулах таяггүй сөхөрсөн гэдэг
Гишгэж яваа энэ газрыг минь хаана нь од домнож байгаа юм бэ?
Нацагдорж, Ядамсүрэн, Чойном нарын урьдад жаргасан нь хаа байна
Сэрүүн амьддаа зурж зурж асаагаагүй галыг нь
Сэмхэн хулгайлаад үлдчихсэн юм шиг одоо л бид өртөж байна шүү дээ
Элдэвлэж элдэвлэж энгэр цоолдог одон шагнал
Элээтлээ ямар эдэнтэйгээ цуг байх биш
Ихийн их авьяас харин эзнээ дагуулж буцдаггүй юм
Асгарсан дарс шиг үөрлэж үөрлэчихээд
Ардаа орхих үөэ согтоож үлдээдэг юм
Эгшиглэнт тэнгэр Янжинлхам минь сонсож хайрла
Ядарсан Монголын минь ахадсан ухааныг
Хярвасан дөнхөөс нь салгаж хайрла
Ямар хүнээс харамлаж наргих биш
Ямартаа баясгадаг авьяасыг нь өнгө оруулж хайрла, Янжинлхам минь .

Ц.Чимэддорж 1999 он
Элсэн тасархай

Хөх тэнгэр хэцэлсэн
Чингисийн морины уяаны мод
Хөгнөхан, Батхан
Хөглөрсөн их уулсын дунд
Нарлаг торлог халтар элс
Эмгэн харганатай бөхийсөн
Элсэн тасархай
Бөгтөр сэрвээ нь бөөрлөнө
Туулай хяр нь бүдэг хул зээ нь
Салхитай үймсэн газрын заадас шиг энэ элс
Тэнгэрийн заадал руу нурж буйлсан
Галав элээсэн алтан бүргэдэс
Тэмүжиний хөсөгтэй нүүж туусан
Морь болгон нь тамгатай
Монгол газрын тасархай
Гүрнийг зангидсан дэлхийн
Гүрвэлийн чинээхэн улаан элс
Унтарсан санаатай хүмүүний
Ухааны завсраар асгарсан
Зээрийн мөртэй шар нурлага
Дээгүүр нь ниссэн шувуу
Хийсч тасарна
Хоёр айл унь нь шажигнаж тасарна
Хонь мал нь майлалдан тасарна
Гүмхэн хонгор өвс нь орилолдон байж тасарна
Хазаарын наран үүрсч тасарна
Харсан хүний хөмсөг нумарч тасарна
Монгол өөртэйгөө оролдож тасарна
Эзэн тэнгэр тасарна.

Б.Лхагвасүрэн 1998 ОН

Ижийтэйгээ байхад

Хагарсан чулуу дахиад хэзээ ч эвлэдэггүй шиг
Yнэнээ хэльө!
Нулимсаараа зуурч хэльө!
Хагацахын цагт үхэл давж уулздаггүй шиг
Yнэнээ хэльө!
Амьсгалаа эангидаж хэльө!
Ижийтэйгээ байхад би баян байсан...
Орилсоор ижийдээ очин нулимсаа арчуулахад
Одод бүгдээрээ миний нүдэн дотор л түгдэг байсан...
Ижий минь инээгээд над руу ирэхэд
Энэхэн дэлхийн наран над дээр л асгардаг байсан...
Ижийтэйгээ байхад би баян байсан...
Араг үүрсэн ижийнхээ ар өвөрт гүйхэд
Аараг толгодын элс алтаар нурдаг байсан
Бөртөн бөртөн зэрэглээ хормойтой минь орооцолдож
Бүжин бор хөлийн минь сайрыг долоодог байсан
Ижийтэйгээ байхад би баян байсан...
Судас нь лугшиж халуу дүүгсэн
Бурхны өвөр дээр тоглодог байсан
Сүнс зайлам харанхуйн дунд
Сүү нөмөрч унтдаг байсан
Ижийтэйгээ байхад би баян байсан...
Уул уулын орой уулздаггүй шиг
үнэнээ хэльө!
Эсээ шатааж хэльө!
Урсгал усан эргэж урсдаггүй шиг
үнэнээ хэльө!
Цусаа буцалгаж хэльө!
Ижийгээ амирласнаас хойш би гуйлгачин болсон
Гэхдээ...
Энэ хорвоогоос үхлээс бусдыг тоож гуйхгүй гуйлгачин болсон
Ижийтэйгээ байхад би баян байсан...

Д.Цоодол 1997 ОН

Хуучин дэр модны дууль

Төрсөн заяа минь хар мод билээ
Төөрсөн заяа минь
Төмөр замын дэр мод билээ
Хув хуучин дэр мод билээ
Цагтаа би жаргаж
Цармын хустай наргиж
Бийр шиг согсгор мөчрөөрөө нар өдсөн
Битүү хар шөнөөр тэргэл сар бодсон
Саруул дэлхийн чимэг сайхны нэгэн байлаа
Салж унахын тухай л зүүдэлсэнгүй явлаа
Цэцгэн дундаа ургуулсан эх орны дур юм чинь
Цэрэг шиг тушаалаа надад өгсөн юм
Цэлгэр талд замын дэр мод бол гэсэн юм
Сүүдэрт минь амрагууд болзохоо байв
Сүрэг шувууд мөчир дээр минь буухаа байв
Хэрэм тоглуулсан мод гэдгээ мартав
Хээгүй, хуучин дэр мод болов оо
Саруул уйтан хорвоог би дэрлэж
Салаа ган зам намайг дэрлэж
Сар өдрүүд шиг галт тэрэг дээгүүр минь цувж
Сая сая хүмүүс галт тэргээр цувж
Ган замыг төөлөөд хязгааргүй
Галт тэргийг тоолоод хязгааргүй
Хасахын олон тэмдэг шиг дэр мод би хуучин
Хаягдсан олон даалуу шиг хар мод би хуучин
Хал зовлонд ханасан буурал замчин шиг хуучин
Хараал, ерөөл, хан хорвоо шиг хуучин
Хатуу хэцүү ажил минь л дандаа шинэ ээ
Хаан харц хоёулаа ган замаар морилдог
Хатан болд замыг нь дэр мод мөрлөдөг
Өдөржин шөнөжин галт тэрэг давалгаа шиг нижгэнэдэг
Өвгөн дэр мод доороос нь данхраад шиг тулж байдаг
Ийшээ тийшээ яарахаас нь өөр
Илүү чухал ажил хүмүүст байдаггүй
Дэмтэй дэмгүй холхих та нарын хөлд
Дэлхий ядарч, дэр мод элэгддэгийг мэддэггүй ээ
Тэглээ гээд би хугарч нугарч болохгүй
Тэнхээ шавхсан ажлаасаа хуучин дэр мод халагдахгүй
Хэрвээ би л хотойх юм бол
Хэц ууланд, хэнз мод унах билээ
Хэцүү дэр модны албанд
Хэзээд нэг маань биөэ золих билээ
Алжааж, тэсэж, хатуужсан хуучин дэр мод би
Арай л үнс, тоос, шороо болж үзээгүй дайчин дэр мод би
Ачаатай ачаагүй, хүнтэй хүнгүй цуваа бүгдийг чинь даая
Дэлгээ хөх тэнгэр,
Бурхад, чөтгөр
Дэвэлзэж яарахын одонд төрсөн
Хүмүүс та нарыг цөмийг чинь даая
Дээр нь бас юу байна, дааяа
Би бол
Хуучин дэр мод
Мод нэртэй төмөр
Эр мод оо!
Монголоо гэсээр дуусах
Дэр мод оо!

Д.Төрбат 1996 ОН

Ижий шүлэг

Цугтаа амийг тусдаа болгож
Цусан хүйг тасдаж хайчлахад
Ижий минь сүү болон
Над руу, урсаж эхэлсэн
Ижийдээ би хүү болон
Нар руу ургаж эхэлсэн,
Харин
Гарын минь сүүдэртэй цуг
Гал самардан
Хөлийн минь сүүдэртэй цуг
Хөө өшигчин
Yхэл надтай
Ихэр төрсөн
Yнэрлэх үртэй болсон ижийд
Харамлах зовлон хамт ирсээн!
Харуй бүрийгээс харамлахдаа
Хар халзан туулай болгон нууж
Ханиаж бүлээрэхээс харамлахдаа
Халууныг минь биөдээ шингээж
Өлгийтэй надад амиа тавьсаар
Өлзийтэй ижий өөрийгөө мартсан!
Сүүн мөрөн минь гэнэт ширгэж
Сүүлчийн дусал нь нулимстай урсаж
Ижий уул өвөр дээр нурахад л
Илий орчлонд үхлийг анх үзсэн!
Алаг заяанаас
Ардаа нуух эхтэй явсан би
Элэг дэвтээж
Энгэрт асах үртэй болоод
Аминаасаа илүү үрээ хайрлах
Амьтны зөнг биөэрээ амссан!
Заяагүй хар нэхлийг бүүр таньсан!
Замгүй хар үхэлтэй нүүр тулсан!
Сүүдэр дагасан энэ үхлээс
Сүү үнэртсэн үрээ өмөөрч
Хаалган дээрээ
Жагарын найман тахил зуруулсан
Халз хоймороо
Жаргалын найман морь тахисан
Чагтага юугаар өлзий утас ороосон
Чандмань бумбаар өлгийн буян хураасан
Ширмэлээ хүртэл насан хээтэй хийсэн
Ширдэгээ хүртэл нар зөв тойруулсан
Бойтгондоо хонхтой
Бор халзан туулайгаа
Зүглээд ирэх элээн сүүдрээс харамлан
Зүүн хацартаа нааж,
Зүүдэнд хуурах үнэгэн гүйдлээс харамлан
Зүрхэн талдаа нууж
Хойморын нар дагуулан үрээ өсгөнө
Хийморийн сан тавиулан өсгөхдөө л өсгөнө
Yхлийг үхтэл нь хуурч чадахгүй ч
Yрээ өстөл нь үхлийг хуурч дөнгөнө!

Б.Доржпалам 1995 ОН

Хөөрлийн шүлэг

Тэр үнээн! би хөөрүү хүн
Тэнгэр дээр төрсөн гэж өөрийгөө
Харсаар байтал худлаа хэлж
Халуурч шүлэглэсэн хүн
Тэргэл цагаан сарыг нь чамайгаа гэж
Бүлээрч шүлэглэсэн хүн
Тэр ч бүү хэл
Будант тэнгэрийн танихгүй оддыг минийх гэж
Булааж шүлэглэсэн хүн, хүлцэл өчмүү!
Өчсөн, өчөөгүй би дэхиад л
Онгирох нь
Өндөр тэнгэрийн үүлс ахиад л
Зангирах нь
Хүлэглэж давхисан морины ам ч
Халах нь
Хүрдэн их дэлхийг мөндөр цохиж алах нь
Минийх гэж хэлэх нь
Онгирох юм надад их бий
Хялмаалсан олон одод миний
Алаг нүднээс аргамжаатай
Хязгааргүй их тоо бүхэн миний
Арван хуруунаас торгомжоотой
Миний
Онгирох
Орон зай ийм!
Өөрчилж зогссон газар бүхэнд
Өөрөөс минь үүсдэг
Дөрвөн зүг үзүүргүй
Өндрөөс минь дээшээ
Өсөж үргэлжилсэн
Босоо шулуун хязгааргүй
Миний
Хөөрөх
Хөх тэнгэр энэ!
Би онгирохдоо
Цэнхэр хорвоогийн уудамд
Шахцалдахгүй тонгочих гэсэн юм
Цэнгэг усныхаа мандлаас
Шартахгүй залгилах гэсэн юм
Онгирох юм надад их байна
Yгүйрлийн зуднаас
Түрүүлж нүүгээд
Багширсан сүрэг байна
Yүлэн сүүдэрээс хоцорч нүүгээд
Бараадсан бууц байна
Галтай чулуу, устай чулуу, задын чулуу
Газар далай, тэнгэрийн гурван чулуу
Гурвуулаа надад байна
Аяа!Би наанадаж онгирьюу
Талын шуурганаас өрсөж босож
Буур хилэгнүүлэх нь
Таанын толгойноос шүүдэр түүж
Шилээ уурлуулах нь
Аяа! Би цаанадаж онгирьюу
Лусын охинтой
Даалуудаж
Луутай тэнгэрт
Yүлүүдэх нь
Ардын дууныхаа
Хө хө нугалааг
Хөх алчуур шиг хийсгэж
Айраг дэмбээ намрынхаа
Алтан дэлбээ найран дээр
Агсан морьтой ханхалзаж
Аяа! Би дахиад л
Шүлэглэх нь
Анхилхан мод ахиад л
Гөлөглөх нь
Орчлон хорвоо бас л
Дунших нь
Онгодоор бичсэн шүлгээ би
Унших нь
Уншихгүй гэсэн чинь
Уурласан өвгөд
Удмаа залгуулахгүй гэж
Айлгасан юм
Уншихгүй гэсэн чинь
Уйлсан бүсгүй
Уруулаа өгөхгүй гэж
Туньсан юм
Онгирохгүй байя гэсэн чинь
Одтой тэнгэр хилэгнэж
Онгодоо өгөхгүй гэсэн юм
Онгирохгүй байя гэсэн чинь
Онгон лус дургүйцэж
Охиноо өгөхгүй гэсэн юм
Тэр үнээн, би хөөрүү хүн
Тэнгэр дээр төрсөн гэж харсаар байтал худлаа хэлж
Зүтгэж шүлэглэсэн хүн
Тэр ч бүү хэл огт танихгүй бүсгүйг миний гэж
Зүтгэж шүлэглэсэн хүн
Тэд бүхнээс хүлцэл эс өчмүү.

Ц.Хулан 1994 ОН
Ганцхан ээждээ унших шүлэг

Намрын уулнаа бугын урамдахыг сонсоорой
Намайг ухаажихыг үзэх гэж ижий минь та урт наслаарай
Манцуйдаа ирж таныг би ганцхан удаа жаргаасан
Магадгүй тэрнээс хойш дандаа зовоосон
Ганцхан намайг гэж ижий минь та
Газар дээр хэчнээн увидастай төрсөн юм бэ?
Баривчийг минь эсгэж, хуримын өмсгөл чимэглэж
Балчраас минь өдийг хүртэл та оёдолчин явлаа
Оточ маналын хувилгаан ийм байдаг уу гэлтэй
Орон дээрээс минь алгасалгүй тонгойж
Дэрэн дээр намайг бүлээрч хонох болгонд
Дэлхийд хамгийн сайн эмч минь та байлаа
Аягаа эвдэн, эрхэлж ядсан намайг
Аргадсандаа алиалагч болж өмнө минь эргэлдсэн
“А” үсэг бичих гээд будилж цөхөж суухад минь
Алдаатай байхад нь улаан цайм онц тавьдаг багш минь
Цаг оройтсон болзооноос эргэж ирэхэд
Цагдаа, эсвэл үүдний манаач
Сар нарны ээлжгүй гал сахисан тогооч
Сангийн бойпорт арц уугиулж маань уншсан лам аа…
Шүхэр тэнгэрийн дор алдаж эндэх тоолонд минь
Шүүхийн тогтоол уншдаг яллагч нь та мөртлөө
Даамай их хайр тань аанай л хэвээрээ
Давж заалдсан өмгөөлөгч болж зовлонгоос намайг суллана аа
Жигжид бурхныг олон мутартай гэлцэнэ
Жижигхэн энэ биө чинь түүнээс ч олон гартай юм шиг
Элбэг их хайр, Ээжий гэдэг нэр тань
Энэ орчлонгоос авсан хамгийн том алдар аа
Зүүний сүвэгчээр ч багтах он жилийн урсгалд
Зүгээр л дэргэд минь байж хайрла
Ижий гэж дуудах болгондоо баярладаг
Ижил хэдэн хүүхэддээ урт насалж хайрла!

Д.Цоодол 1993 ОН
Миний муусайн найз нар

Толгойтой болгон мөнгөнд үхэж
Торготой нэг нь
Хоргой зүүдлэх орчлонд
Шүлгээр өвчилж
Ардын дуунд уярч
Шүдэнз шиг асч
Зул шиг унтарч явдаг аа
Миний муусайн найз нар
Цанхаалж
«Оны тэргүүн бүсгүй»-д сэвж
Цаадах нь тоохгүй бол бүр сайхан бичиж
Цагийн лантуун дор
Цавтаж явсан ч
Царцанги амьдралын гавал дээр
Цахиур болон хагарч
Цалгисан хувь заяа
Миний муусайн найз нар!
Тоонотой гэр нь тэнд
Ундуй сундуй хэвтлээ чиг
Тоотой насаа олны төлөө
Задгай мөнгө шиг үрж
Цэрэг Шандорын унасан
Тулалдааны талбараас
Цэцэн Ли бай сар тэвэрч уйлсан
Мөрний урсгал дундаас
Нацагдоржийн тарчилсан
Шоронгийн зэвүүн өрөө
Нанчидаа Чойномын хөнтөрсөн
Дарсны ширээний дэргэдээс
Найрагчид
Найз нар минь үгээ хэлж
Нар хүн хоёрыг өмөөрч
Нажид худал хоёрыг
Навтаргын цаас шиг базаж хаядаг аа
Гашуун юмны донтой гэж атлаа
Гар дороос нь
Гайхамшигт бадаг төрөх л болно
Галзуу соггуу түшмэдүүд хэлэг!
Гагцхүү
Миний муусайн найз нар л
Газар дэлхийн хамаг халууныг
Ганцхан биөдээ авч дагжих болно
Сумнаас дор үгээ тэднээс онил!
Судсандаа нартай юм чинь дээ бид
Шатсаар л дуусна!
Шоргоолж шиг бужигнах энэ орчлон
Шорон гяндан, хуримын цагаан өргөөтэй
Шоовдорловч гунихгүй хэдэн найрагчтай
Будда
Христо
Аллах
Бууж ирээд та нартай уулзталаа хол оо
Бурхнаас дор гэж биднийг битгий гол оо!
Будаг, үнэн хоёрыг ялгуулъя гэвэл
Бусад нь нэмэргүй ээ
Наад хэдэн «навсгар»-ыгаа хайрла!
Миний муусайн найз нарыг хайрла!

Б.Лхагвасүрэн 1992 ОН

Хил дээр бичсэн шүлэг

Хүний нутагт явсан цулбуур эвхэж
Хилийнх нь боомтод ирлээ
Торгон хилийн эмзэг зурвасны цаана
Тортог суугаагүй эх орны минь сэжүүр
Амаржих гэж байгаа эхийн хормой шиг намайг
Алтан харганатай толгод нь өндөлзөнхөн байна
Хилийн эрхэм түшмэл
Хээмсэгхэн ширтэж хуудас тараана
Асуулт бүхэн нь хариулт нэхсэн түүн дээр
Аль улсын иргэн болох ...гэж асуусан байна
“Монгол” гэж
Зургаан хана шиг үсгийг
Зурхайн хөх тэнгэрээс доош нь урсгаж бичлээ
-Монголд хэдий хугацаагаар суу...гэж бас асууж байна
-Үхтлээ суунаа
-Үхсэн хойно, сүнс нь хүртэл монголын харъяат гэж бичлээ
-Зарах юм байна уу? гэсэн хүмүүс
Завсраар нь бас гүйлдэнэ
Мохоо хутга шиг нүд нь
Монголоо зарах уу гэж асуух шиг сэрдхийлгэнэ
-Yгүй дээ
Yгүй!
Хардаг нүд гэмээнэ
Цавчихыг нь мартаж өмгөөлсөн
Хальдаг амь гэмээнэ
Yхэхийг нь мартаж өмөөрсөн
Нутгаа өгснөөс үхсэн минь дээр гэж цус нь буцалсан
Нумын хөвч, аагтай илдний үр садыг монгол гэдэг юм
Нуугаад байхад чинь цухалзаад байгаа санаагаа ав!
Нутаг руу минь унагасан
Нүдээ ав!
Өвөг дээдэс минь
Ясаа дор нь ивсэн
“Өндөр” оронд минь санаархваас
Заяа чинь дутна.

Б.Ичинхорлоо 1991 ОН

Эх нутаг

Цав цагаан навчис тэнгэрээс хагдарч
Хуучин гутлын уланд чихарна
Цас орж байна гэж намайг тэнэглэхэд
Хүмүүс аанай л толгой дохино
Тэс хөлдүү моддын нөмөрт
Даль хумин болжмор чичирч
Зовлонт эх нутгийнхаа тухай
Золгүй шүлэгч гиюүрэн дуулна
Энд би оршуулгын газар шигээ дасч
Элгээ өмлөн хоромхон чулуужнам
Хуучин танил шиг элэгдмэл саран
Хувхай мөчирт гэрлээ унагаж
Хилэгнэл харууслын дуу
Хэрээ мэт айсуй
Цөөхөн байгаасай гэмээр яг энэ орой л
Цөмрөв үргэчихлээ шүү, сэтгэлийн хун шувууд...
Намуун борооноор оддыг нэг ажихнаа
Намар л юм байлгүй дээ, навч хагдрах ч шиг...
Болдогсон бол яг л одоо
Бодлоо тээж эмээгийн цайны усанд явмаар
Цангасан чулуу дэвтээж бороо шиврэх нь
Чамайг үхэж гэж зүүдлээд сэрэх мэт
Шүлэг мэт Монголын тал дээгүүр
Шөнө мэт уянга хөглөрнөм
Халуун залуу насыг чинь би алган дээрээ бөмбөрүүлсээн
Хагацаж чадсан бол эргэж хараад хэрэггүй
Зөнгөөр амьдралын минь бурангуй өдрүүд өөрийн төрхтэй болохоор л
Зүрх сэтгэл минь үгүй мэт хоосровч нөмөр дулаан.

Б.Ичинхорлоо 1990 ОН

Тэнгэр

Миний Монголын тэнгэрийг эсгэх гэж
Бусдын од харавдаггүй
Миний Монголын тэнгэрт эрхлэх гэж
Бусдын од шохоорхдог юм
Миний Монголын тэнгэрт өдөлсөн шувуу
Бусдын тэнгэрт өдөө цацдаггүй
Миний Монголын тэнгэрт өссөн бүргэд
Будант газар ясаа тавьдаггүй

Ц.Чимэддорж 1989 ОН

Малчин

Нарны даллагатай газар дээр хэдэн малаа гэж
Намрын дунд сарын арван тавны тэнгэр ажигласан
Цаг цагийн үөрт төрхөө алдаж эвдрэлгүй
Цадиг туүх улбаапж өвгөдийнхөө нутагт эзэн суусан
Шигшиг дарсан тоонондоо утаа зуусан хадагтай
Ширмэл тойруулга дээрээ азын дөрвөн бэрхтэй
Давхиад буухад цоожгүй айл малчин таных
Даянд ганцхан цуургагүй сэтгэл малчин таных
Ботгоо голсон ингээ хөөслөн хамт уйлна
Бороо орохгүй болохоор овоогоо тайж даллана
Өөнтөгч хорвоод гомдвол хуураа татаж тайтгарна
Өөрөө өөртэйгөө ярьж орчлонгийн ээдрээг тайлна
Хуруундаа бөгж чихэндээ ээмэг зүүг гэхээсээ
Хурц түргэн морьдоо цул мөнгөөр хазаарласан
Мэдэл сүр албан тушаал хөөцөлдөхийг
Мичин жилийн ааш зуднаас ч дорд бодсон
Ардынхаа дуу билгийг морин дэл дээр тогтооосон
Алтан гуутай зурганд нь түмний эх янцгаасан
Сур хар элдэхдээ ч бодлоо цуг элддэгийг
Сургуульд үзсэнээ мартсан ч өвгөдийнхөө үгийг мартаагүй
Хонь мал дэлэндэж хорвоог барах нь гэж гутардаггүй
Ховор бараа дагуулсан баярын бичгэнд хөөрдөггүй
Огт болохгүй юмыг ч болж л байна гэж боддог
Оройн дээд төрийнхөө сүр сүлдэнд залбирдаг
Малгайн утаа сэргээж нэрмэлд жаахан халахаараа
Мал буянаа яаж адуулан маллахыг
Марксизмаар заалгахгүй ээ гээд хэлчихдэг
Эцэгтээ чөдрийн морийг дөхүүлж тусад орсон
Эхээс төрөхийн малчин амьдралын хар ухаан
Хишиг өдөр тааруулан хонины бэлчээрт уулзаж
Хэв хадаг шиг тэнгэр дор дөрөө гөлөм харшуулж
Ижий аавын минь нутаг гэж нэг баярлаж
Ивээл жилтэй юм бид хоёр гэж нэг уярч
Гаруул унаган мориныхоо жолоог сул орхиж
Ганзага ширэлдтэл тэврэлдэн эмээл дээрээ түшилцсэн хайр
Нутгийнхаа чулуугаар тоглож өссөн эгэл заяа нийтгэж
Нутгийнхаа л чулуугаар тулгалсан гал болж ассан
Дүүрэн хишиг нь дэлгэрсэн малаан нэг бөөцийлөх
Дөрвөн хананы дундах биднийгээ нэг бөөцийлөх
Ганган хээнцэр хот руу бүгдээрээ нүүчихвэл
Галаа хэн нь манах байна даа гэж санаа зовох
Дээдсийн алтан хэрэгсүүр хүн чулуу
Дэргэд минь малын бэлчээрт байхад
Эднийгээ орхиод би хаачих юм бэ
Элэнцгээ хийж төв бараадах юм бэ? гэж уурлах
Их дэлтэй морьд эмээлтэйгээ байхад
Эзэн Чингэсийн голомт дүрэлзэнхэн байхад
Уулс дэрлэж хонь мал ноолсон бор гэртээ
Утаа үнэрлэж яваад л үхьө дээ гэж учирлах
Цасан шуурга хэрж уулстайгаа хамт даарсан
Цагийн шуурга сөрж улстайгаа хамт зүдэрсэн
Чулуу ирлэн хурдлах салхин зэв хүлгээ
Цуутай наадмын тэнгэр дор нар зөв гаргасан
Эцэг минь малчин, ижий минь малчин
Ингэхэд би чинь хаана унасан хэний хэн билээ
Хан орчлонд зартай нууц товчооны морьдыг
Хар тугийн дор сүргээсээ барьж эмээллэсэн
Чулуу ирлэн хурдлах салхин зэв хүлгээ
Цуутай наадмын тэнгэр дор нар зөв гаргасан
Арвин буянтай малаа бурхнаасаа илүү тахисан
Аугаа ихээ мэддэггүй аугаа их улс
Албаны тамгатай цаасыг униндаа хавчуулж мартавч
Адууныхаа тамгыг болохоор хадганд ороож залсан
Цууриа хадны сүгнээс ч буурал намтар нь арилахгуй
Чулуун зэвсгийн үөэс хэдхэн дүү малчин.

Т.Галсан 1988 ОН

Жирмийн сүлжээ

“Жирмийн сүлжээ” хэмээх дөрвөн мөртийн цоморлигоос
1.Афган андын асуулт
Таны нутагт эрийн гурван наадам болдог юм гэв үү?
Таван зуун арван хоёр бөхөөс нь нэг нь үзүүрлэдэг юм гэв үү?
Нар тэр өдөр жаргахаа мартан наадамддаг юм гэв үү?
Мянган морь уралдаж гав ганц нь түрүүлдэг юм гэв үү?
2.Уртын дуу
Уудам саруулхнаараа яг л Монголын дорнот тал
Утга гүнзгийгээрээ яг л гүн ухааны нэвтэрхий толь
Уяхан хөглөгөөрөө яг л эх хүний сүүн сэтгэл
Уртын дуу монгол дуу удахгүй сансрын аялгуу!
3. Ухаант буурлын асуулт
Гол гатлаагүй хүнийг усчин гэдэг юм уу?
Тал туулаагүй морийг унаа гэдэг юм уу?
Гал асаагаагүй бүсгүйг бэр гэдэг юм уу?
Хил манаагүй хөвгүүнийг эр гэдэг юм уу?
4.Хос дэрний дууль
Хоорондоо хоорондоо холдохгүй ээ хө! гэх шиг
Хоёр дэр зэрэгцэн хэвтэнэ
Үнэнч хосын дэр болохоосоо урьд
Үүр нэгтэй шувуу байсныг буу гэрчилнэ!
5.Үр ач өсч торнихын нууц
Идээ ундаа элбэгтэй айлд хүү төө өсдөг
Инээд баясал цалгиастай айлд хүү тохой өсдөг
Итгэл хайр тэгшрээстэй айлд хүү дэлэм өсдөг
Эрдэм ажил хослоостой айлд хүү алд өсдөг.
6.Эх
Анаж занаж дайсан хүүгийг нь хороохоор иржээ
Ачтай эх нь үрээ нүднийхээ цэцгийд нуужээ
Хартай дайсан хүүгий нь хаана байгааг харчихжээ
Хайртай эх нь үрээ зүрхнийхээ тольдонд нуужээ

П.Бадарч 1987 ОН

Тэмээ

Тэмээ-таван хошуу малын минь нэг
Тэмээ- таван амьд эрдэнийн минь нэг
Тэмээ- таван тивийн улсаас манайд олон бий
Тэмээ- тал, хангай, говь гурван нутагт минь бий
Арслан, заантай цуг бэлчиж сая жилийн тэртээд ч байсан
Айл, хүн хоёртой ижилсэж таван мянган жилийг элээсэн
Амгалан, аварга хоёрын бэлгэдэл мэт биөтэй заяасан
Алтан дэлхийд энэ тэмээ гэдэг сайхан амьтаан
Нээрээ би тийм ээ гэх шиг
Нэр нь хүртэл тэмээ
Туг ширээ бөхнөөс нь халуун илч дүүгээд
Тууж явахад хүртэл дулаахан гэж жигтэйхэн
Туульс үлгэрт баатар болон хэлцэгдсэн ч
Туулай элэнцтэйгийг нь бодохоор өрөвдөм хөөрхий.
Ус нэг уугаад гарвал гурван гурав ес хонодог
Уяж сойгоод эдлэхэд гучин хоног өл даадаг
Урт холын аянд эцэж цуцсан гэж дуулдаагүй
Унаган говио орхиж нутаг ердөө шилээгүй
Найрсаг итгэмтгий зангийг нь домогт өгүүлэхдээ
Найранд очих буганд эврээ өгсөн гэдэг юм
Надад эврийг минь авчирч явна уу хэмээн
Найдвар горь тасрахгүй одоо ч алсыг харуулдсаар
Туждаа үнэнчийн баталгаа гэрсэг гэдэг нь аргагүй
Тулганы үнсийг ч санаад хоньтой хотолж ирдэг
Туурга нэвт шуургыг өдөрчийн газраас мэдэрч
Тухалж нэг л хэвтвэл тэнгэр аястал тэсдэг
Өргөн орчлонд ургасан өвс цэцгэн дундаас
Өргөст бут шаваг, аль л хатуу хүтүүд нь дурлах
Өлгийтэй жаахан хүүгээ бөхнөөс нь зүүгээд нүүхэд
Өөжин хөдөлгөх ээж шиг нь бүүвэй бүүвэй гэж алхлах
Авгай хүүхэд шаваад ноосы нь зулгааж байхад
Ав ав гэх шиг гув гув дуугарч зогсох
Ачаа бараа тэгнэж үйлий нь үзэх гэж байхад
Арай өндөрдөөд байна уу гэх шиг өөрөө хэвтээд намсах
Орчлон эх дэлхий нараа бүтэн тойртол
Олдсон жаахан үрээ хэвлийдээ тээж өсгөдөг
Олон гүвээний цаана бутны цэцгэнд согтсон ч
Охин ботгоо гунганахад сэвхийтэл эргээд тэшүүлдэг
Агар зандан шугуй шиг хүрээнтэн сүрэглэж явахад нь ч тэмээ л гэдэг
Аясын салхи дагаж орь ганцаараа явахад нь ч тэмээ л гэдэг
Алаглах циркийн манөжөд аялгуут хөгжмийн эгшгээр
Алдарт вальс бүжиглэхэд нь ч, жүжигчин гэдэггүй тэмээ л гэдэг
Санаа сэрэггүй тайвандаа үрээ голж мунгинахад нь
Саалийн үнэр ханхалсан бүсгүй хүн хөөсөлж
Салхинд ч эгшиглэдэг хуураа учирлуулан татаад өгөхөөр
Сайхан хүрэн нүднээсээ нулимс бөмбөрүүлэн гэмшдэг
Нээрээ би тийм ээ гэх шиг
Нэр нь хүртэл тэмээ.
Яргуйт дэлхийн бэлчээрт цөөхөрч байх нь харамсалтай
Ялдамхан энэ орчлонд бусармаг зантай явснаас
Ядахдаа тэмээ шиг явахсан гэж би л хувьдаа бодном
Оньст хүрдэт машины минь гал тос дутаад
Очих газрын дунд саатаж юуны магад
Олс дээсээр хөтлөөд хаа ч хүрсэн итгэлтэй
Оньст төхникээс ялгаатай тэмээ-мөнхийн найдварт унаа
Тэмээ-таван хошуу малын минь нэг
Тэмээ-таван амьд эрдэнийн минь нэг
Тэмээ-таван тивийн улсаас манайд л илүүтэй бий
Тэмээ-тал, хангай, говь гурвал нутагт минь дүүрэн бэлчиж байг!

Т.Очирхүү 1986 ОН

Чулууны магтаал

Эргэн тойрон хадтай Балбархайн хаваржаанд би
Эхний дуугаа чулуунд хадааж төрсөн
Ээжээс анх тасарсан миний нялхын хүй
Энэ л бууцны чулуун дунд үлдсэн
Хүй, дуу хоёр минь чулуунд шингээстэй
Хүний орчлонд тэгэхээр би чулуунаас уяатай
Хөлд орохоосоо өмнө би чулуун дээгүүр мөлхсөн
Хөлд орохдоо би чулуун дээр боссон
Хашаа хороогоо ч чулуугаар барьж
Хатуу өвлийг ч чулуугаар хаадаг
Хана хэрмийг ч чулуугаар өрж
Халуун галаа ч чулуугаар тулгалдаг
Арвай тариагаа ч чулуугаар татаж
Агг морьдоо ч чулуугаар аргамждаг
Уулын минь хөх чулуу орсон юмыг нэрлэхээс
Уулын минь хөх чулуу ороогүйг нэрлэсэн нь амар
Юугаараа баян билээ?
Түүгээрээ бахархана
Юм юмны түрүүнд уулынхан чулуугаа л магтана
Эрдэнийн чулуу нь зам гудас хэвтдэг
Элбэг баян уулсаараа бахархана
Орд харш, зам, талбай, гүүр, далан бүгд чулуу
Охид, хүүхнүүдийн гоёл чимэг, ээмэг, бөгж бүгд чулуу
Оргил өндрийн овоо тахилга бүгд чулуу
Он улирсан хөшөө, хиргэсүүр бүгд чулуу
Эх газрын алаг чулуу орсон юмыг нэрлэснээс
Энэ дэлхийд чулуугүй юмыг нэрлэсэн нь амар
Хөлд орохоосоо өмнө би чулуун дээгүүр мөлхсөн
Хөлд орохдоо би чулуун дээр боссон
Чулуун дунд өсөж төрсөн уулынхан бид
Чулууны үнийг мэддэг улс
Эмээлт морио харж шинждэг шигээ
Эрдэнийн чулууг таньдаг улс
Манай нутгийн буурал өвгөд
Машины үнэтэй гаанс зуудаг
Айлчин гийчнийхээ амрыг эрж
Алаг манан хөөргөөр тамхилдаг
Чулуун дунд өсөж төрсөн уулынхан бид
Чулууны идийг мэддэг улс
Болор шилийг зүсдэг алмааз ч болдог
Болд төмрийг элээдэг билүү ч болдог
Зөөлөн, хатуугийн туйл
Зөвхөн чулуунд л шингэсэн байдаг
Чулуун дунд өсөж төрсөн уулынхан бид
Чулууны бөхийг мэддэг улс
Он цагийг тээсэн гүүрийн багана ч болдог
Орд харшийг ч даасан суурийн биө ч болдог
Ган шиг батын эрхэм чанар
Гагцхүү чулуунд л шингэсэн байдаг
Эр зориг, баатарлалын тухай
Энэ чулуугүйгээр сэтгэшгүй
Уул давж, чулуу өргөж
Урт замд сульдахгүй юм бол
Газрын чулуун бөөрөн дээр
Ганц ч атугай халтирч, даарч хонохгүй юм бол
Гавьтай ямар эр хүн байх билээ?
Байгалийн сайхан, аян замын тухай
Бас л чулуугүйгээр санашгүй
Уудам дэлхий цулгуй тэгшхэн
Урал ч гэж байхгүй, Алтан ч гэж байхгүй бол
Ургахын нартай ядаж ганцхан удаа
Уулын хяр дээр золгоогүй бол
Угтаа ямар нүд тайлсан хүн байх билээ?
Алдар гавьяа, одонгийн тухай
Аанай л чулуугүйгээр ярьшгүй
Цагийг эззлсэн суутны алтаар сийлсэн нэр
Цагаан гантиг дээр суурилж байж мөнхөрнө
Эрэлхэг баатрын алтан таван хошуу одон
Эрдэнийн чулуу шигтгэж байж тодорно
Хөлд орохоосоо өмнө би
чулуун дээгүүр мөлхсөн
Хөлд орохдоо би чулуун дээр боссон
Хорвоог таниулсан багын минь тоглоом чулуу байсан
Хожим миний суусан байшин чулуу байсан
Унаган багын тоглоомын чулуун гэрээс
Улаанбаатарын өнөөгийн сууц хүртэл
Эр биө минь чулуун дунд өсөж
Эх орноо чулуутай цуг дуулсан
Эхлээд би эх орноо бүхийлд нь бичсэн
Энэ надад ахадсан
Дараа нь би алтайгаа бичсэн
Дахиад л надад томдсон
Хожим сүүлд нь би
Хол хөдөө үлдсэн аргамжааны чулуугаа бичсэн
Уулын хүү миний чулууны магтаал
Угтаа чухам эндээс л эхэлсэн
Өвдөг тулж мөлхсөн
Өлмий тулж боссон
Сэтгэл хүлэг хоёроо цуг аргамжсан
Сэрүүн алтайгийн минь ширхэг чулуу
Өөрийг минь элээх
Өлгий дээр минь босгох
Эхний бөгөөд эцсийн чулуу
Энэ чулуу-миний чулуу.