2010 оны 1-р сарын 24-д энэ хичээлийн жилийн 4-р сарын халз тулаан явагдаж өндөрлөлөө. Тэмцээнд түрүү жил чансааг тэргүүлэгч Буяндэлгэр урилгаар ирж өрсөлдөв. Бид бүхний зорьж буй 800 оноог бодитоор авч үзсэн энэ хүнтэй өрсөлдөх нь бидний хувьд сайхан хэрэг байв. Миний хувьд Буяаг форм муутай байна байх гэтэл эсэргээрээ харин ч их сайн байлаа. Угийн хариуцлагагүй алдааг их гаргадаг тул бодлого бүрээс л жаахан оноо алдаж байв.
Тэмцээн 3-р тойргоос ширүүсч энэ удаа Нацагдулам амалж авсан "экс аварга" Буяндэлгэртэй хүч тэнцсэн бол Ичинноров Гончигдоржтой босго 6 оноонд хүрээгүй тул мөн оноо хуваав.
Шийдвэрлэх тулаанууд эхэлсэн 4-р тойрогт Дуламсүрэн амалж авсан экс аваргаа мөн л баралгүй оноо тэнцсэн бол гол сенсацийг Энхзаяа тарьж Гончигдоржийг 12:3 -аар дахиж хүнтэй өрсөлдөхгүй болтол нь "бут ниргэв".
5-р тойрогт аваргын төлөөх тулаанд Дуламсүрэн, Нацагдулам нар ээлжит нэг удаа хүч тэнцэж, Буяндэлгэр Гончигдоржийг ялснаар тэмцээнээс хасав.
Сүүлийн тойрогт Дуламсүрэн ам авах байсан ч түүнд хүчээр Гончигдоржийг тулгаж өгч Нацагдуламд илүү боломж гаргаж өгсөн ч байдал өөрчлөгдсөнгүй 10 оноогоор Дуламсүрэн Нацагдулам нар халз тулааныг тэргүүлцгээв. Харин Булгантамир сүүлийн тойрогт Буяндэлгэртэй энэ жил бэлтгэлтэй байгаагийн ачаар тэнцээ хийснээр түүнийг 3-р байрт оруулав.
Тэмцээний эхний 3 байрт орогчид 10, 10, 9 оноотой байсан бол түүний араас 6 оноотнууд жагсав.
6-р халз тулааны дүн [нийт дүн]
1. Дуламсүрэн 41 [10]
2. Нацагдулам 37 [10]
3. Гончигдорж 31 [5]
4. Булгантамир 27 [6]
5. Буяндэлгэр 26 [10]
6. Энхзаяа 26 [6]
7. Мөнхзул /жижиг/ 5 [23]
8. Амартүвшин 5 [22]
9. Дашпүрэв 6 [21]
10. Дагиймаа 5 [21]
11. Бямбасүрэн 6 [21]
12. Хишигсүрэн 2 [19]
13. Ичинноров 5 [18]
14. Нацагсүрэн 6 [15]
15. Цолмонгэрэл 4 [9]
16. Өлзийдүүрэн 6 [6]
Monday, January 25, 2010
... тэмцээн
1. Оюутнуудын амралтыг тохиолдуулан
2. Сурагчдын хичээлийн 4-р сар дуусч байгаатай холбогдуулан
3. Удахгүй хамтатган тэмдэглэх Монголын цагаан сар болон ... (2.14) баярын хүрээнд
4. Өвлийн олимп болон Аваргуудын лигийн хасагдах шатны тэмцээнийг угтан
ПОКЕРЫН АВАРГА шалгаруулах нээлттэй тэмцээн болох гэж байна. Тэмцээн 1-р сарын 28-д буюу амралтын Пүрэв гаригт болно.
Тэмцээнд оролцогчидод амжилт хүсье! Өөрийнхөө нэрэмжит тэмцээнийг саяхан зохион байгуулсан Сэрчмаа тэргүүтэй "хөзрийн спортын" шилдэг тамирчид ирнэ гэдгээ урьдчилан мэдэгдсэн байгаа.
2. Сурагчдын хичээлийн 4-р сар дуусч байгаатай холбогдуулан
3. Удахгүй хамтатган тэмдэглэх Монголын цагаан сар болон ... (2.14) баярын хүрээнд
4. Өвлийн олимп болон Аваргуудын лигийн хасагдах шатны тэмцээнийг угтан
ПОКЕРЫН АВАРГА шалгаруулах нээлттэй тэмцээн болох гэж байна. Тэмцээн 1-р сарын 28-д буюу амралтын Пүрэв гаригт болно.
Тэмцээнд оролцогчидод амжилт хүсье! Өөрийнхөө нэрэмжит тэмцээнийг саяхан зохион байгуулсан Сэрчмаа тэргүүтэй "хөзрийн спортын" шилдэг тамирчид ирнэ гэдгээ урьдчилан мэдэгдсэн байгаа.
Monday, January 18, 2010
100% F...
2010 оны ЭЕШ-ын сорилууд эхлээд 3 удаагийн сорил авлаа. Одоогийн байдлаар сурагчдын авч байгаа дүн "100% F" байна. Дундаж дүн 28% гэсэн амжилттай л явж байна.
1. Гончигдорж 47.3:
3-р сорилд анх удаа шар тэмдэг (тухайн сорилын хамгийн өндөр оноо) авч нийт дүнгээрээ тэргүүлж эхэллээ. 2-р сорилд маш муу дүн авсан.
2. Дуламсүрэн 46:
1-р сорилд энэ жилийн лидер оноог түүснээс хойш өөдлөхгүй байна. 2-р сорилд маш муу дүн үзүүлж 10 орчим байрт орж, өнөөдөр 3-т бичигдэснээр тэргүүн байраа алдаад байна.
3. Нацагдулам 43.3:
Бусдыг бодвол харьцангуй сайн, тогтмол амжилт гаргаж бүгд сүйрсэн 2-р сорилыг тэргүүлж шар тэмдэг авсан. Нэг ч удаа улаан тэмдэг (амжилт буурсны) аваагүй 2-хон хүний нэг.
4. Хишигсүрэн 37.
1-р сорилд тэсэрснээс хойш маш муу болон муу амжилт үзүүлж 3-р байрны хүнээс алхам бүрт хоцорч байна. Дундаж дүнгээрээ ганц ч удаа ногоон тэмдэг (амжилт ахисны) аваагүй 2-хон хүний нэг!
5. Том Мөнхзул 35.6:
3-р сорилд амжилт гаргаж 3-р ширээ хүртэл дэвшлээ. Энэ эрчээрээ өсвөл боломжийн байрлалд ирлээ.
6. Жижиг Мөнхзул 35.3:
Хамгийн тогтвортой амжилт гаргаж байгаа хүн. 36, 35, 35 авсан. Гэвч Хишигээтэй ижил ганц ч ногоон тэмдэг авч үзээгүй нөгөө хүн нь!
7. Амартүвшин 34.3:
Шинэ оныг гялалзсан амжилтаар эхлүүлж байна. Ганц ч удаа улаан авч үзээгүй 2 дахь хүн нь. Амжилт нь тогтвортой өсөж байгаа. Энэ эрчээрээ бол 1-р ширээ ч ойрхон байна.
8. Булгантамир 34:
Өчигдөр өнөөдөр 2 төрөл бүрээр гялалзаж байна. Өнөөдөр л гэхэд 3-р сорилд орох ёстой 4-р байрандаа орж 4-р ширээ хүртэл дэвшлээ. Одоо амжилтаа тогтвортой байлгах хэрэгтэй.
9. Дагиймаа 33.6:
Уг нь энд л байх ёстой хүн, даан ч сүүлийн үед шүүмжлэлийн бай болж гүйцээд байгаа. Дундаж дүн байнга л ногоон байгаа нь сайн хэрэг шүү.
10. Өлзийдүүрэн 32.6:
Шинэ цэрэг ч энэнээсээ ч доошоо явах ёстой байхаа. Одоо ардаа байгаа 3 хүнд гүйцэгдэх ёстой, тэгж байж л жинхэнэ дайн эхэлнэ дээ. 2-р сорилд аман хүзүүдсэн ч өнөөдөр сүүлээсээ 3-д орох амжилт үзүүлэв. Амжилт тогтворгүй байх нь хамгийн муу зүйл!
11. Бямбасүрэн 32.6:
2-р сорилд маш муу, 3-р сорилд сайн гэхээр бас л амжилт тогтворгүй байна. Ямар ч байсан дундаж дүнгээ 40%-д хүргэж байж л амжилт гэж үзэх хэрэгтэй.
12. Батхонгор 31:
Амжилт тогтворгүй маш их савалж байна. Сайн байж чадна гэдгээ батлах л хэрэгтэй, одоо бол муу л гэсэн ангилалд багтаж байна.
13. Энхзаяа 30:
Шинэ он гарснаар маш муу байгаа, маш их залхуурч байгаа. Амжилт бол авах юмгүй, өнөөдөр бараг сүүлийн байр эзэлчлээ.
14. Нацагсүрэн 30:
Ногоон авч үзээгүйн дээр өнөөдөр анх удаа улаан авснаар амжилт 7-р ширээ хүртэл ухарлаа. Хэзээ сайжрах юм бол бүү мэдээ!
15. Цолмонгэрэл 28.3:
Өнөөдөр 30%-аас доош дүн дунджилж байгаа хүн бол "сургуульгүй" гэсэн ангилалд л байгаа гэж ойлгох хэрэгтэй.
16. Дүүрэнбаяр 27.6:
Энэ байгаа байрнаасаа ойрын үед ухрана гээд бодохоор маш хүнд байдалд очих гэж байна! Маш ихээр хөдөлмөр хийж байж амжилтын тухай ярих хэрэгтэй болно.
17. Дашпүрэв 21:
2 удаа ягаан тэмдэг (тухайн сорилын хамгийн муу дүн) авч онигоо болсны эцэст 3-р сорилд боломжийн амжилт гаргаж 9-р ширээлүү шилжээд байна. "Маш муу" гэдэг ангилалд байгаа хүмүүсийг тэргүүлэгч. Өмнөх хүнээсээ маш хол хоцорсон.
18. Ичинноров 20.3:
3-р сорилд анх удаа ногоон тэмдэг, анх удаа 20%-аас дээш авч үзлээ. Өөртэйгээ цуг бэлтгэл хийдэг өөрийн сургуулийн бүх хүүхдүүдээс хэт тасархай муу байгаа!!
19. Батхуяг 17.6:
3-р сорилд ягаан тэмдэг авсан. Угаасаа ягаан тэмдгийг зөвхөн 1-р сургуулийнхан л авч байгаа. Дашпүрэвтэй л сүүлийн байрны төлөө өрсөлдсөөр хавартай золгох байхдаа.
20. Должинсүрэн 14.6:
Өнөөдөр анхны сорил өгч өмнө бий болсон муу дүнг ахиулсан, урд гурван хүнээ ч удахгүй давчих байхаа. Тэрний урд байгаа 3-луу л ойртох хэрэгтэй, тэр үед дундаж дүн овоо болсон байна байхаа.
За сургалтын төвийн дундаж дүн 28% л байна. Би уг нь 65%-д хүргэнэ гэж бодоод байдаг. Одоогийн байдлаар бүгд 100% F аваад тэр 60% гэдэг дүн чинь тэнгэрийн амьтан болчоод байдаг!
Сорилууд дээр анхаарах зүйлс:
1. Амжилт тогтвортой байх хэрэгтэй. Өмнөх өдрөөс буурвал маш багаар л буурах хэрэгтэй. Амжилт нь тогтворгүй байгаа хүн бол "муу" л байгаа гэсэн үг.
2. Дундаж дүн дээр байнга ногоон тэмдэг тавиулах хэрэгтэй. ЭЕШ дөхөж байхад улаан авч, амжилт нь уруудаад байж болохгүй.
3. Өөрийн найдвартай чадах бодлогуудыг сонгож, найдвартай зөв бодолт хийх хэрэгтэй.
4. Цагаа зөв хувиарлан, яарч сандаралгүй, жижиг сажиг алдаа гаргалгүй нямбай бодох хэрэгтэй.
5. Өмнө нь авч үзээгүй дүнгээ авахыг байнга эрмэлзэх хэрэгтэй. Анх удаа 40%, 50%, 60%, 70%... авч үзэх нь үнэхээр сайхан зүйл шүү дээ.
6. Сорил бүр дээр өөрийн гаргасан жижиг сажиг алдаануудыг дахин давтахгүй байх нь сорил хийж байгаагийн гол ач холбогдол билээ. Ямар ч энгийн алдаа гаргадаггүй болтлоо сорил хийх нь зорилт.
7. Цаг бол алт... 80 минутад бүхнийг амжуулж сурах нь бидний зорилт. Тэгэхэд сорилоос хоцордог "бүлэг нөхдүүд" хүртэл байх юм. Ямар ч илүү дутуу юманд санаа тавилгүйгээр 80 минутад зөвхөн тестээ л бөглөх боломжийг өөртөө болон бусаддаа олгож суръя!
8. Ганц харандаа, ганц баллуур бэлтгэх нь мөн ч амархан зүйл дээ. Мөн өмнө хийсэн сорилын дүнгийн хуудсаа баллуурдаад цэврэлчих нь 1 минутын л ажил баймаар юм! харандаагүй, баллуургүй, өмнөх бөглөсөн нь хэвээрэй байгаа "арчаагүй хүн" их олон байна.
Сурагч бүр өөрийн дундаж дүнг чадах чинээгээрээ эрчимтэй дээшлүүлж сорилуудад өндөр амжилт гаргаж чаддаг болохын төлөө бэлтгэлээ сайн хийцгээж, даалгавараа сайн хийцгээж... АМЖИЛТЫН ТӨЛӨӨ БҮГД ХАМТДАА ИЛҮҮ ИХ ЭРЧ ХҮЧТЭЙГЭЭР ТЭМЦЭЦГЭЭЕ!
эцэст нь өмнө бичсэн нэг өгүүллээс 1 өгүүлбэр толилуулъя:
...Дунд сургууль төгсөж буй хүн бүр ямар нэг хичээлээр 800 оноо авах нь хүсэл мөрөөдөл, зорилт тэмүүлэл, сургасан сургуульдаа төлж буй төлөөс, эцэг эхдээ барьж буй бэлэг, товчхондоо “үүрэг” байх ёстой. Тэгвэл Сэрчинмаа тэр үүргээ хамгийн хүнд хичээлийн төрлөөр биелүүлж (математикийн ЕШ бол Монгол улсад болдог хамгийн олон оролцогчтой тэмцээн байхаа), манай аймгаас урьд нь 6 хүүхэд 800 авч үзсэний тоог нэмэгдүүлэв...
1. Гончигдорж 47.3:
3-р сорилд анх удаа шар тэмдэг (тухайн сорилын хамгийн өндөр оноо) авч нийт дүнгээрээ тэргүүлж эхэллээ. 2-р сорилд маш муу дүн авсан.
2. Дуламсүрэн 46:
1-р сорилд энэ жилийн лидер оноог түүснээс хойш өөдлөхгүй байна. 2-р сорилд маш муу дүн үзүүлж 10 орчим байрт орж, өнөөдөр 3-т бичигдэснээр тэргүүн байраа алдаад байна.
3. Нацагдулам 43.3:
Бусдыг бодвол харьцангуй сайн, тогтмол амжилт гаргаж бүгд сүйрсэн 2-р сорилыг тэргүүлж шар тэмдэг авсан. Нэг ч удаа улаан тэмдэг (амжилт буурсны) аваагүй 2-хон хүний нэг.
4. Хишигсүрэн 37.
1-р сорилд тэсэрснээс хойш маш муу болон муу амжилт үзүүлж 3-р байрны хүнээс алхам бүрт хоцорч байна. Дундаж дүнгээрээ ганц ч удаа ногоон тэмдэг (амжилт ахисны) аваагүй 2-хон хүний нэг!
5. Том Мөнхзул 35.6:
3-р сорилд амжилт гаргаж 3-р ширээ хүртэл дэвшлээ. Энэ эрчээрээ өсвөл боломжийн байрлалд ирлээ.
6. Жижиг Мөнхзул 35.3:
Хамгийн тогтвортой амжилт гаргаж байгаа хүн. 36, 35, 35 авсан. Гэвч Хишигээтэй ижил ганц ч ногоон тэмдэг авч үзээгүй нөгөө хүн нь!
7. Амартүвшин 34.3:
Шинэ оныг гялалзсан амжилтаар эхлүүлж байна. Ганц ч удаа улаан авч үзээгүй 2 дахь хүн нь. Амжилт нь тогтвортой өсөж байгаа. Энэ эрчээрээ бол 1-р ширээ ч ойрхон байна.
8. Булгантамир 34:
Өчигдөр өнөөдөр 2 төрөл бүрээр гялалзаж байна. Өнөөдөр л гэхэд 3-р сорилд орох ёстой 4-р байрандаа орж 4-р ширээ хүртэл дэвшлээ. Одоо амжилтаа тогтвортой байлгах хэрэгтэй.
9. Дагиймаа 33.6:
Уг нь энд л байх ёстой хүн, даан ч сүүлийн үед шүүмжлэлийн бай болж гүйцээд байгаа. Дундаж дүн байнга л ногоон байгаа нь сайн хэрэг шүү.
10. Өлзийдүүрэн 32.6:
Шинэ цэрэг ч энэнээсээ ч доошоо явах ёстой байхаа. Одоо ардаа байгаа 3 хүнд гүйцэгдэх ёстой, тэгж байж л жинхэнэ дайн эхэлнэ дээ. 2-р сорилд аман хүзүүдсэн ч өнөөдөр сүүлээсээ 3-д орох амжилт үзүүлэв. Амжилт тогтворгүй байх нь хамгийн муу зүйл!
11. Бямбасүрэн 32.6:
2-р сорилд маш муу, 3-р сорилд сайн гэхээр бас л амжилт тогтворгүй байна. Ямар ч байсан дундаж дүнгээ 40%-д хүргэж байж л амжилт гэж үзэх хэрэгтэй.
12. Батхонгор 31:
Амжилт тогтворгүй маш их савалж байна. Сайн байж чадна гэдгээ батлах л хэрэгтэй, одоо бол муу л гэсэн ангилалд багтаж байна.
13. Энхзаяа 30:
Шинэ он гарснаар маш муу байгаа, маш их залхуурч байгаа. Амжилт бол авах юмгүй, өнөөдөр бараг сүүлийн байр эзэлчлээ.
14. Нацагсүрэн 30:
Ногоон авч үзээгүйн дээр өнөөдөр анх удаа улаан авснаар амжилт 7-р ширээ хүртэл ухарлаа. Хэзээ сайжрах юм бол бүү мэдээ!
15. Цолмонгэрэл 28.3:
Өнөөдөр 30%-аас доош дүн дунджилж байгаа хүн бол "сургуульгүй" гэсэн ангилалд л байгаа гэж ойлгох хэрэгтэй.
16. Дүүрэнбаяр 27.6:
Энэ байгаа байрнаасаа ойрын үед ухрана гээд бодохоор маш хүнд байдалд очих гэж байна! Маш ихээр хөдөлмөр хийж байж амжилтын тухай ярих хэрэгтэй болно.
17. Дашпүрэв 21:
2 удаа ягаан тэмдэг (тухайн сорилын хамгийн муу дүн) авч онигоо болсны эцэст 3-р сорилд боломжийн амжилт гаргаж 9-р ширээлүү шилжээд байна. "Маш муу" гэдэг ангилалд байгаа хүмүүсийг тэргүүлэгч. Өмнөх хүнээсээ маш хол хоцорсон.
18. Ичинноров 20.3:
3-р сорилд анх удаа ногоон тэмдэг, анх удаа 20%-аас дээш авч үзлээ. Өөртэйгээ цуг бэлтгэл хийдэг өөрийн сургуулийн бүх хүүхдүүдээс хэт тасархай муу байгаа!!
19. Батхуяг 17.6:
3-р сорилд ягаан тэмдэг авсан. Угаасаа ягаан тэмдгийг зөвхөн 1-р сургуулийнхан л авч байгаа. Дашпүрэвтэй л сүүлийн байрны төлөө өрсөлдсөөр хавартай золгох байхдаа.
20. Должинсүрэн 14.6:
Өнөөдөр анхны сорил өгч өмнө бий болсон муу дүнг ахиулсан, урд гурван хүнээ ч удахгүй давчих байхаа. Тэрний урд байгаа 3-луу л ойртох хэрэгтэй, тэр үед дундаж дүн овоо болсон байна байхаа.
За сургалтын төвийн дундаж дүн 28% л байна. Би уг нь 65%-д хүргэнэ гэж бодоод байдаг. Одоогийн байдлаар бүгд 100% F аваад тэр 60% гэдэг дүн чинь тэнгэрийн амьтан болчоод байдаг!
Сорилууд дээр анхаарах зүйлс:
1. Амжилт тогтвортой байх хэрэгтэй. Өмнөх өдрөөс буурвал маш багаар л буурах хэрэгтэй. Амжилт нь тогтворгүй байгаа хүн бол "муу" л байгаа гэсэн үг.
2. Дундаж дүн дээр байнга ногоон тэмдэг тавиулах хэрэгтэй. ЭЕШ дөхөж байхад улаан авч, амжилт нь уруудаад байж болохгүй.
3. Өөрийн найдвартай чадах бодлогуудыг сонгож, найдвартай зөв бодолт хийх хэрэгтэй.
4. Цагаа зөв хувиарлан, яарч сандаралгүй, жижиг сажиг алдаа гаргалгүй нямбай бодох хэрэгтэй.
5. Өмнө нь авч үзээгүй дүнгээ авахыг байнга эрмэлзэх хэрэгтэй. Анх удаа 40%, 50%, 60%, 70%... авч үзэх нь үнэхээр сайхан зүйл шүү дээ.
6. Сорил бүр дээр өөрийн гаргасан жижиг сажиг алдаануудыг дахин давтахгүй байх нь сорил хийж байгаагийн гол ач холбогдол билээ. Ямар ч энгийн алдаа гаргадаггүй болтлоо сорил хийх нь зорилт.
7. Цаг бол алт... 80 минутад бүхнийг амжуулж сурах нь бидний зорилт. Тэгэхэд сорилоос хоцордог "бүлэг нөхдүүд" хүртэл байх юм. Ямар ч илүү дутуу юманд санаа тавилгүйгээр 80 минутад зөвхөн тестээ л бөглөх боломжийг өөртөө болон бусаддаа олгож суръя!
8. Ганц харандаа, ганц баллуур бэлтгэх нь мөн ч амархан зүйл дээ. Мөн өмнө хийсэн сорилын дүнгийн хуудсаа баллуурдаад цэврэлчих нь 1 минутын л ажил баймаар юм! харандаагүй, баллуургүй, өмнөх бөглөсөн нь хэвээрэй байгаа "арчаагүй хүн" их олон байна.
Сурагч бүр өөрийн дундаж дүнг чадах чинээгээрээ эрчимтэй дээшлүүлж сорилуудад өндөр амжилт гаргаж чаддаг болохын төлөө бэлтгэлээ сайн хийцгээж, даалгавараа сайн хийцгээж... АМЖИЛТЫН ТӨЛӨӨ БҮГД ХАМТДАА ИЛҮҮ ИХ ЭРЧ ХҮЧТЭЙГЭЭР ТЭМЦЭЦГЭЭЕ!
эцэст нь өмнө бичсэн нэг өгүүллээс 1 өгүүлбэр толилуулъя:
...Дунд сургууль төгсөж буй хүн бүр ямар нэг хичээлээр 800 оноо авах нь хүсэл мөрөөдөл, зорилт тэмүүлэл, сургасан сургуульдаа төлж буй төлөөс, эцэг эхдээ барьж буй бэлэг, товчхондоо “үүрэг” байх ёстой. Тэгвэл Сэрчинмаа тэр үүргээ хамгийн хүнд хичээлийн төрлөөр биелүүлж (математикийн ЕШ бол Монгол улсад болдог хамгийн олон оролцогчтой тэмцээн байхаа), манай аймгаас урьд нь 6 хүүхэд 800 авч үзсэний тоог нэмэгдүүлэв...
Sunday, January 17, 2010
Тамир давхар ялалт байгуулжээ...
ЖО4. Шинэ оны олимпиад уралдаануудын анхны гараа 1-р сургуулийн цуврал олимпиадаар нээлтээ хийлээ.
1. Г.Тамир алт (4-р анги)
2. Д.Ёндонжамц хүрэл (4-р анги)
3. Г.Мөнхбат хүрэл (7-р анги)
4. Б.Чимэдширчин алт (8-р ангид дэвшиж)
5. Т.Халиунаа хүрэл (8-р анги)
6. С.Мөнхдалай алт (10-р анги)
7. Д.Нацагдулам алт (11-р анги)
8. Н.Булгантамир хүрэл (11-р анги)
9. Д.Бат-Амгалан тусгай байр. (7-р анги)
10. М.Буяннэмэх тусгай байр. (10-р ангид дэвшиж)
6 сараас хойш бараг завсарлагагүй бэлтгэл сайн хийсэн Тамир амжилт гаргаж эхэлж байна. Тэрээр сэтгэх чадварын олимпиадад мөн түрүүлснээр энэ өдөр давхар ялалт байгууллаа. Мөн Мөнхдалай бэлтгэлийнхээ үр шимийг үзэж эхэлж байна, энэ бол өчүүхэн жижиг олимпиад шүү дээ цаашдаа үүнээс том амжилт гаргахын тулд үүнээс их бэлтгэл хийцгээх шаардалагтай байна.
Зарим хүүхдүүдийн дүнг мэдэж чадаагүй байна!
1. Г.Тамир алт (4-р анги)
2. Д.Ёндонжамц хүрэл (4-р анги)
3. Г.Мөнхбат хүрэл (7-р анги)
4. Б.Чимэдширчин алт (8-р ангид дэвшиж)
5. Т.Халиунаа хүрэл (8-р анги)
6. С.Мөнхдалай алт (10-р анги)
7. Д.Нацагдулам алт (11-р анги)
8. Н.Булгантамир хүрэл (11-р анги)
9. Д.Бат-Амгалан тусгай байр. (7-р анги)
10. М.Буяннэмэх тусгай байр. (10-р ангид дэвшиж)
6 сараас хойш бараг завсарлагагүй бэлтгэл сайн хийсэн Тамир амжилт гаргаж эхэлж байна. Тэрээр сэтгэх чадварын олимпиадад мөн түрүүлснээр энэ өдөр давхар ялалт байгууллаа. Мөн Мөнхдалай бэлтгэлийнхээ үр шимийг үзэж эхэлж байна, энэ бол өчүүхэн жижиг олимпиад шүү дээ цаашдаа үүнээс том амжилт гаргахын тулд үүнээс их бэлтгэл хийцгээх шаардалагтай байна.
Зарим хүүхдүүдийн дүнг мэдэж чадаагүй байна!
Friday, January 15, 2010
Тавтай морил...
23 настай байжээ ... өвлийн дөн хүйтнээр П.Энхбодын нэрэмжит улсын уралдаанд оролцохоор зорин очлоо. Аймгийнхаа хүрээнээс хальж үзээгүй хэдэн жаахан хүүхдээ дагуулаад Монгол улсын хамгийн том олимпиадад оролцохоор очих нь бас л их зориг байсан юм байна шүү. Тус олимпиадад нэг хүн өөрийгөө 100% нээн харууулж, гялалзсан амжилт үзүүлэн аймгийнхаа болон миний нэр төрийг хамгаалж, бүүр ихийг тэмүүлж чадах зориг надад өгсөн.
8-р ангийн сурагч байхдаа П.Энхбодын нэрэмжит улсын уралдаанд 9-р ангид дэвшин өрсөлдөж шагналт 4-р байр эзэлж улмаар 2009 аймгийн Баянхонгор аймгийн олимпиадад мөн 9-р ангид дэвшин өрсөлдөж түрүүлсэн Мөнхжаргалын Буяннэмэх хэмээх авьяаслаг нэгнийг би ирээдүйн нэгэн "шилдэг" болноо гэж итгэн бэлтгэж байв. Залуу хүн алдаж болно, алдаанаасаа л суралцаж, дахин давтахгүй байх ёстойг хүн бүр мэддэг бизээ.
Аймгийн шигшээ багийн гол хүн тэрээр 8 сарын дараа бэлтгэлдээ дахин гарч байна. Нэгэнт өнгөрсөн цаг хугацаа тул түүнийг тэнд л үлдээж ирээдүйгээ дахин шинээр, итгэлтэйгээр харж шилдэг байхын төлөө дахин хамтдаа зүтгэхээр боллоо. Цуг бэлтгэл хийдэг ах нар, дүү нар, найз нар, багш нь бүгд л түүнийг баяртайгаар хүлээн авч, цаашдаа хамтдаа бэлтгэл хийн хөгжихдөө баяртай байх болно. Жижиг Буяа эргэж ирснээр манай аймгийн шигшээ баг маш том шат ахин, маш хүчирхэг болсон мэт санагдаж байна. Буяа шиг нэгнийг дахин бэлтгэнэ гэдэг бол дахиад л бүтэн жилийн хөдөлмөр зүтгэл, харин Буяаг цааш нь үргэлжлүүлээд бэлтгэнэ гэдэг нь бидний амжилт тэр чинээгээрээ урагшлаад зогсохгүй, багийн бүхий л гишүүдийн амжилт, идэвхи чармайлтыг ихээр дээшлэх билээ.Нөгөө жижиг Буяа ирж бэлтгэлээ хийж байна уу? гэж манай Соогий хүртэл асуудаг. Олон хүн түүнд санаа тавьж байсан нь Буяа их олон дэмжигчтэй юм байна гэдгийг ойлгуулж байв.
Би түүнийг "буцаж ирнэ" гэдгийг мэдэж байв, харин Буяа намайг "хүлээж авна" гэдгийг мөн л мэдэж байсан юм билээ. Би өөрөө өөрийнхөө төлөө зүтгээд, зориг гаргаад өөрөө ирэхийг нь л хүлээсэн... Буяа ч чадсан... Балчир түүнд 8 сарын дараа дахин бэлтгэлээ хийе гэж бодох нь мэдээж хүнд байсан байх... олон ч юм бодсон байх. Гэрийхээ гадаа ч олон гарсан байх, манай үүдэнд ч олон удаа ирсэн байх (саяхан л лав нэг ирсэн байхыг нь би харсан). Нэг л өдөр хаалга татаад ороод ирэх байсан... Одоо өнгөрсөрсөн бүхэн ямар ч хамаагүй зүйл болсон. Зөвхөн урагшаа...! Байх ёстой газартаа ТАВТАЙ МОРИЛ жижиг Буяа...
8-р ангийн сурагч байхдаа П.Энхбодын нэрэмжит улсын уралдаанд 9-р ангид дэвшин өрсөлдөж шагналт 4-р байр эзэлж улмаар 2009 аймгийн Баянхонгор аймгийн олимпиадад мөн 9-р ангид дэвшин өрсөлдөж түрүүлсэн Мөнхжаргалын Буяннэмэх хэмээх авьяаслаг нэгнийг би ирээдүйн нэгэн "шилдэг" болноо гэж итгэн бэлтгэж байв. Залуу хүн алдаж болно, алдаанаасаа л суралцаж, дахин давтахгүй байх ёстойг хүн бүр мэддэг бизээ.
Аймгийн шигшээ багийн гол хүн тэрээр 8 сарын дараа бэлтгэлдээ дахин гарч байна. Нэгэнт өнгөрсөн цаг хугацаа тул түүнийг тэнд л үлдээж ирээдүйгээ дахин шинээр, итгэлтэйгээр харж шилдэг байхын төлөө дахин хамтдаа зүтгэхээр боллоо. Цуг бэлтгэл хийдэг ах нар, дүү нар, найз нар, багш нь бүгд л түүнийг баяртайгаар хүлээн авч, цаашдаа хамтдаа бэлтгэл хийн хөгжихдөө баяртай байх болно. Жижиг Буяа эргэж ирснээр манай аймгийн шигшээ баг маш том шат ахин, маш хүчирхэг болсон мэт санагдаж байна. Буяа шиг нэгнийг дахин бэлтгэнэ гэдэг бол дахиад л бүтэн жилийн хөдөлмөр зүтгэл, харин Буяаг цааш нь үргэлжлүүлээд бэлтгэнэ гэдэг нь бидний амжилт тэр чинээгээрээ урагшлаад зогсохгүй, багийн бүхий л гишүүдийн амжилт, идэвхи чармайлтыг ихээр дээшлэх билээ.Нөгөө жижиг Буяа ирж бэлтгэлээ хийж байна уу? гэж манай Соогий хүртэл асуудаг. Олон хүн түүнд санаа тавьж байсан нь Буяа их олон дэмжигчтэй юм байна гэдгийг ойлгуулж байв.
Би түүнийг "буцаж ирнэ" гэдгийг мэдэж байв, харин Буяа намайг "хүлээж авна" гэдгийг мөн л мэдэж байсан юм билээ. Би өөрөө өөрийнхөө төлөө зүтгээд, зориг гаргаад өөрөө ирэхийг нь л хүлээсэн... Буяа ч чадсан... Балчир түүнд 8 сарын дараа дахин бэлтгэлээ хийе гэж бодох нь мэдээж хүнд байсан байх... олон ч юм бодсон байх. Гэрийхээ гадаа ч олон гарсан байх, манай үүдэнд ч олон удаа ирсэн байх (саяхан л лав нэг ирсэн байхыг нь би харсан). Нэг л өдөр хаалга татаад ороод ирэх байсан... Одоо өнгөрсөрсөн бүхэн ямар ч хамаагүй зүйл болсон. Зөвхөн урагшаа...! Байх ёстой газартаа ТАВТАЙ МОРИЛ жижиг Буяа...
Tuesday, January 12, 2010
Маш чухал зарлал...
Оюутнуудын амралтыг тохиолдуулан ... тэдний амралтыг ая тухтай өнгөрүүлэх зорилгоор ... "Алгоритм" СТ-ын нэрэмжит ПОКЕР-ын нээлттэй аварга шалгаруулах цомын төлөөх тэмцээнийг зарлаж байна. Тэмцээнийг санаачлан зохион байгуулж, ивээн тэтгэгч УБ-т мэргэжил дээшлүүлсэн шилдэг покерчин Н.Сэрчинмаа.
гэсэн зарлал хурдан тараа гээд байх юмаа. Би тэгээд дамжуулж байна шүү.
1. За тэгээд тэмцээнд сургалтын төвийн хуучин, шинэ бүхий л завтай боломжтой цэргүүд орж болно (олуулаа бол мөнгө их олно ш дээ).
2. Тэмцээнд ирэхдээ мандатны мөнгө, гар цайлгах мөнгө (зохион байгуулагчид л өргөл өргөх юмуу даа)... тэгээд мэдээж бооцооны мөнгөтэйгөө ирэх юм байна.
3. Тэмцээн 14-д буюу нөгөөдөр болно. Цагийг нь ерөнхий зохион байгуулагч спонсор жич зарлана гэсэн. Эрэгтэйчүүд нэг нэг хөзөртэй ирвэл сайн.
4. Тэгээд цугласан хүний тооноос шалтгаалан тэмцээний дүрэм журмыг "ерөнхий" өөрөө зохицуулна гэнээ.
5. Мэдэхгүй, муухан мэддэг байсан ч хамаагүй "ерөнхий" өөрөө сайн мэргэжилтэн тул гялс сургаад, янзлаад... заагаад (мөнгийг нь саагаад...) өгнө гэсэн шүү.
Тэмцээндээ идэвхи санаачлагатай оролцож, "цомын эзэн" болоорой.
анхаарал тавьсан явдалд баярлалаа. Та бүнийг хүндэтгэн ёсолцон Сэрчмаа.
гэсэн зарлал хурдан тараа гээд байх юмаа. Би тэгээд дамжуулж байна шүү.
1. За тэгээд тэмцээнд сургалтын төвийн хуучин, шинэ бүхий л завтай боломжтой цэргүүд орж болно (олуулаа бол мөнгө их олно ш дээ).
2. Тэмцээнд ирэхдээ мандатны мөнгө, гар цайлгах мөнгө (зохион байгуулагчид л өргөл өргөх юмуу даа)... тэгээд мэдээж бооцооны мөнгөтэйгөө ирэх юм байна.
3. Тэмцээн 14-д буюу нөгөөдөр болно. Цагийг нь ерөнхий зохион байгуулагч спонсор жич зарлана гэсэн. Эрэгтэйчүүд нэг нэг хөзөртэй ирвэл сайн.
4. Тэгээд цугласан хүний тооноос шалтгаалан тэмцээний дүрэм журмыг "ерөнхий" өөрөө зохицуулна гэнээ.
5. Мэдэхгүй, муухан мэддэг байсан ч хамаагүй "ерөнхий" өөрөө сайн мэргэжилтэн тул гялс сургаад, янзлаад... заагаад (мөнгийг нь саагаад...) өгнө гэсэн шүү.
Тэмцээндээ идэвхи санаачлагатай оролцож, "цомын эзэн" болоорой.
анхаарал тавьсан явдалд баярлалаа. Та бүнийг хүндэтгэн ёсолцон Сэрчмаа.
Sunday, January 10, 2010
Төрийн наадмын түрүүг булаацалдаарай...
2010 оны аймаг цэргийн цолтой болон залуу бөхчүүдийн хамгийн эхний барлдаан өнөөдөр боллоо. Хэвийн боовны ээлжит баярт манай Чулуунбат арслан үзүүрэлчихдэг юм байна. Чөлөөт бөхийн олон улсын хэмжээний мастер, өсвөр залуучууд насанд хүрэгчдийн Монгол улсын 10 орчим удаагийн аварга, 120кг жингийн Монгол улсын 1 номерын бөх, аймгийн арслан Жаргалсайханы Чулуунбатаа гэж...
2001 онд Баянхонгор хот байгуулагдасны 60 жилийн ой болов. Аймаг наадам хийлгүй, сүүлд тусгайлан хамтруулан тэмдгэлсэн тус ойн хүүхдийн барилдаанд барилдахаар найзынхаа хамт очив. Тус барилдаанд хотын арслан клубээс Чулуунбат гэх өндөр хүү ирж барилдсан ба түүнийг тогтоох хүн тус наадамд даан ч үгүй байв. 2 давсан шөвгийн 8 бөх үлдээд байхад манай тамирын багш оноолт хийж байсан тул Алдар (манай найз) та 2 энэ Чулуунбат гэдэг хүү, бас тэр нэг хүү 4 шөвгөрч үлдэх байх гэв. Би тэгэхээр нь "намайг Чулуунбаттай тааруулчихаарай... би үзээд дийлэхгүй бол Алдар үзүүрт үзэг" гэв. Шөвгийн 8-ын барилдаан эхэлж дараа даваанд арслан клубын Чулуунбаттай барилданаа гэж бодож явсан би бээр гэнэ алдаж дандаа давдаг хүндээ унаснаар Монгол бөхийн торгон ногоон дэвжээнээсээ адис ч авалгүй зодог тайлав (аая аймаар сүртэй, хэтрүүлэгтэй хэлэв). Үзүүрт манай найз дөнгөж өрөнгүүтээ хөлөө алдаж овоо тэссэн ч хүч дутан тус барилдаанд Чулуунбат гэх 16 настай хүү түрүүлэв. Наадмын дараа би их л харамссан ... нөгөө Сүхбат аваргаар захиалгаар заалгаж (1999 оны цагаан сарын үзүүр түрүүнд хийсэн мэх) сурч авсан дархан татаа мэхээ Чулуунбатад хийгээд үзэх байсан юм даа гэж их олон удаа бодож билээ. Манай найзад "чи хотод яваад оч, хоюулаа цуг бэлтгэл хийдэг болоё..." гэж хэлээд буцсан энэ эрхмийг ирээдүйн миний шүтээн болно гэж тэр үед бодоогүй л дээ.
2002 оны өвөл улсын аварга шалгаруулах чөлөөт бөхийн өвсөр үеийн тэмцээнд найз маань ирж би хотод сурч байсан тул цуг очиж тэмцээн үзтэл нөгөө Чулуунбат чинь жиндээ бүх өрсөлдөгчөө илт илүүрхэн ялсаар түрүүлж байна. За энэ үеэс л нөгөө "татаа" хийх байсан юм гэдэг бодол маань үгүй болж түүнийг дэмжиж эхлэв. Зун улсын наадмаар 17 настай Чулуунбат маань улсын ахмад арслан Мөнгөн, Дагвасүрэн нараар 2 3 давж бишрүүлдэг юм байна. Улсад 17 насандаа 3 давна гэдэг бол "арай л дэндүү" гэмээр том амжилт шүү дээ.
Түүнээс хойш нэг хэсэг үзэгдэхгүй байсан Чулуунбат маань 2004 онд сумын заан цолтой болчихсон ирж (бодвол 2003 онд ямар нэг сумын наадамд түрүүлсэн байх) Өлзийт сумын 80 жилийн ойд зодоглов. Бид 19 нас хүрсэн байсан ба Чулуунбат үнэхээр сайхан хувирч аргагүй л сайн бөх болсон байв.
2005 онд аймгийн наадамд сумын заан цолтойдоо барилдан өрсөлдөгчдөө торолгүй давсаар үзүүрт хүрэв. Одоогийн энэ улсын начин Баянжаргал тэр хавар болсон бүх цэргийн наадамд одоогийн улсын харцага Батболд ахаараа 5 давж цэргийн начин болсон байсан билээ. Энэ наадамд Жанцандорж арслангаар 5 давсаар... үзүүрт хүрсэн нь Баянжаргалыг манай аймгийнхан болон бөхчүүд илт дэмжиж байгаа нь илэрхий болов. Үзүүр түрүүний барилдааны өмнө ганцаарахнаа нэгэн зайдуухан газар чимээгүйхэн суух цэнхэр дээлтэй үеийн анд маань арслан болоход ганцхан даваа үлдээд байсан үе. Яагаад ч юм түүнийг дэмжиж байгаа болон, дагаж ирсэн хүн байхгүй байв. Би очиж түүний хажууд хань болж суумаар байв ч барилдаанаа бодож төлөвлөж байгаа байлгүй дээ гэж бодов. Үзүүр түрүүний барилдаан эхэлж үзэгчид, наадамчид хуучны танил дотно Баянжаргалыгаа ихэнх нь дэмжих зуур би арай өөрийг сэтгэж суув. Цаашид өсөх ирээдүйтэй тул Чулуунбат түрүүлэх хэрэгтэй ба түүний ямархуу барилдаан хийж, яаж давахыг нь яв цав тооцоолов. Чулуунбат маань ч яг л миний төлөвлөж байсантай ижлээр байрилдсан даа. "ингэж сунжруулж байгаад, шуудагдангууд ганцхан мордоод л давна даа..." гэж намайг бурж зогсоход хажуудах наадамчид нэг л "үл итгэсэн" болон шоолсон байдалтай харж байв. Хэдхэн мөчийн дараа Чука ганцхан мордоод давж аймгийн арслан цолонд 20 настайдаа хүрээд тугруу гүйхэд хүмүүс намайг анзаарсан болов уу гэж бодох юмгүй баярлаад дагаад гүйчихсэн. Одоо бодохнээ тэр барилдааныг яг мэдэрч, үр дүнг нь яриад зогсож байсан намайг хэр олон хүн анзаарсан юм бол доо.
За ингээд нэгэнт аймгийн арслан болсон тул түүний зорилт бол улсын цол ... манай хүн ч их хичээж байна. Би ч их дэмжиж байна. Арай л болж амжихгүй л явна. Том Сүхбат шигээ улсын наадмын түрүү үзүүрийг булаацалдах хэмжээний бөх болж чадна хэмээн түүнд итгэдэг.
2006 онд 3-ын даваанд нутгийн бөх тэр үед амйгийн заан байсан Отгонням арслантай таарч даваад 4 дээр Мөнгөнцоож харцагад оноолтоор унав.
2007 онд одоогийн улсын уран барилдаант заан Өсөхбаярыг начин цолтой байхад нь 3-ын даваанд шороодуулаад 4-ийн даваанд оноолтоор Баяржавхлан заантай тааран унав.
2008 онд 1 сарын дараа олимпын аварга болох ерөөлтэй байсан Булган аймгийн арслан Түвшинбаяраар 3 даваад 4 дээр улсын үнэн зоригт, өсөх идэр, улам нэмэх харцага Элбэгт оноолтоор өвдөг шороодон дараа жилийн наадмыг хүлээх болов.
2009 онд 3 дээр нутгийн том ах Сүхбатаар дэмжүүлэн 3 давсан ч 4-ийн даваанд улсын гарьд Доржсамбуутай оноолтоор тааран мөн л өвдөг шороодов. Ийнхүү улсын наадамд 5 дахь удаагаа 3 давав. Тэртээд 17 насандаа 3 давж дархан аварга Мөнхбатад шахалтаар 4-ийн даваанд унаж өгсөн бол сүүлийн 4 жил дараалан 4-ийн давааны оноолтод бүдрээд байна.
Би байнга хэлдэг. Өөртэйгээ ойролцоо цолтой үеийн хүчтэнгүүдтэйгээ үнэн хүчийг үзэн барилдаад унахад гомдох юм огт үгүй. Монгол наадмын мөн чанар бол тэр юм. Харин улсын начин болох гэж тэмцэж яваа хүний бүүр том том цолтой бөхчүүдтэй хүчээр оноолтоор тааруулаад унагаад байх нь үнэхээр Монгол наадам минь юу болчоо вэ? гэж бодоход хүргэдэг. Хэзээ нэгэн цагт Чука маань тэр гайтай 4-ийн давааг нь давах л болно. Бүүр 5, 6, ... давна. Том том цол авна.
Чука маань улсын цолонд хүрвэл би улсын аварга математикч бэлтгэнэ, улсын наадамд үзүүрт хүрвэл би аймгаа багаар нь улсын аварга болгоно. Бид 2 чадвал энэ нутагт төрсний хэрэг бүтнэ. Аймгийнхан маань биднээр бахархана. Бид зүтэгжил байна...
Чулуунбаттай маань ирээдүйд өрсөлдөх бөхийн тухай би байнга л боддог. Тэдэн дундаас Даваабаатар харцага, цэргийн арслан Санжаадамба нар гойд сайн бөхчүүд гэдэг нь ойлгогддог. 2005 оны өвөл байхаа нэг бөх үзэж байхад улсын харцага Г.Батбаярыг нэгийн даваанд давсан Санжаадамба гэдэг залуу Ганбат заанаар 2 давав. Миний Монгол улсын хамгийн бяртай бөх гэж бодож явдаг Ганбат заан барилдааны дараа "Би мөн л олон бяртай хүнтэй барилдаж үзсэн, ийм бяртай хүн гэж байдаг аа..." хэмээн гайхаж байсан Санжаадамбын амжилт нь өсөн дэвжсээр аймгийн начин цолтойдоо 2007 онд улсад 3 даваад Бат-Эрдэнэ аваргатай 4 дээр тэнцүүхэн барилдаж өвдөг шороодов.
2008 онд дэндүү сайжирсан түүнийг би "энэ жил улсын наадамд Санжаадамба түрүүлбэл гайхах зүйл байхгүй, Ганбат заан л түүнийг тогтоож магадгүй..." гэж байтал 4-ийн давааны оноолтоор нөгөө л Ганбат заантай таарч унав. Үнэхээр харамсалтай... Санжаадамбын давж чадах бөх Ганхуяг начин тус наадамд түрүүлж улсын арслан болсон шүү дээ.
2009 онд бөхийн олон хорхойтнуудын дунд Санжаадамба улсын начин болох тухай биш харин ямар цол авах бэ? л гэдэг яриа өрнөж байв. Заан уу? түүнээс ч дээш үү?... гэвч 2-ын даваанд өвдөг шороодож Монгол наадам гэдэг ямархуу хүнд зүйл болохыг олон хүнд болон өөрт нь ойлгуулав. Санжаадамба хэзээ улсад түрүүлэх болоо л гэж би боддог.
Монгол туургатны 2 ч удаагийн томоохон барилдаанд бүх Монгол туургатан хүчтнэгүүийг (Монгол, Буриад, Өвөр Монгол...) торолгүй хаяж 2 түрүүлж бөөн шагнал хусаж амжаад байгаа цэргийн хүчит арслан Санжаадамба чөлөөт бөхийн дэвжээнд харин манай Чулуунбатад байнга даруулж байгаа.
Өнөөдөр 2010 оны 1-р сарын 10-д болсон улсын цолгүй бөхчүүдийн барилдааны үзүүр түрүүнд өөрийн учраанууд болох а.н Ерөөлт, а.а Батдорж, а.а Сангисүрэн, а.а Эрдэнбат, а.а Баянмөнх нараар 3-аас 7 дасан Байнхонгор аймгийн Бууцагаан сумын харьяат бөх ОУХМ, аймгийн арслан Чулуунбат нөгөө талаас а.з Амаржаргал, а.а Дэлгэрсйхан, а.а Мөнгөнбаатар, а.а Одгэрэл, а.а Батмөнх нараар 3-аас 7 давсан Архангай аймгийн Хашаат сумын харьяат бөх цэргийн арслан Санжаадамба нар үзүүр түрүү булаацалдав. Энэ үед би "энэ 2 сайхан залуу хэзээ нэгэн цэгт Монгол төрийн наадмын үзүүр түрүүг булаацалдан зогсох боломжтой бөхчүүддээ..." гэж бодов. Өнөөдөр Санжаадамба төвөггүй давсан ч энэ 2 хүчтэнд хэзээ нэгэн цагт ТӨРИЙН НААДМЫН ҮЗҮҮР ТҮРҮҮГ БУЛААЦАЛДАН зогсох болтугай гэж ерөөре!
2001 онд Баянхонгор хот байгуулагдасны 60 жилийн ой болов. Аймаг наадам хийлгүй, сүүлд тусгайлан хамтруулан тэмдгэлсэн тус ойн хүүхдийн барилдаанд барилдахаар найзынхаа хамт очив. Тус барилдаанд хотын арслан клубээс Чулуунбат гэх өндөр хүү ирж барилдсан ба түүнийг тогтоох хүн тус наадамд даан ч үгүй байв. 2 давсан шөвгийн 8 бөх үлдээд байхад манай тамирын багш оноолт хийж байсан тул Алдар (манай найз) та 2 энэ Чулуунбат гэдэг хүү, бас тэр нэг хүү 4 шөвгөрч үлдэх байх гэв. Би тэгэхээр нь "намайг Чулуунбаттай тааруулчихаарай... би үзээд дийлэхгүй бол Алдар үзүүрт үзэг" гэв. Шөвгийн 8-ын барилдаан эхэлж дараа даваанд арслан клубын Чулуунбаттай барилданаа гэж бодож явсан би бээр гэнэ алдаж дандаа давдаг хүндээ унаснаар Монгол бөхийн торгон ногоон дэвжээнээсээ адис ч авалгүй зодог тайлав (аая аймаар сүртэй, хэтрүүлэгтэй хэлэв). Үзүүрт манай найз дөнгөж өрөнгүүтээ хөлөө алдаж овоо тэссэн ч хүч дутан тус барилдаанд Чулуунбат гэх 16 настай хүү түрүүлэв. Наадмын дараа би их л харамссан ... нөгөө Сүхбат аваргаар захиалгаар заалгаж (1999 оны цагаан сарын үзүүр түрүүнд хийсэн мэх) сурч авсан дархан татаа мэхээ Чулуунбатад хийгээд үзэх байсан юм даа гэж их олон удаа бодож билээ. Манай найзад "чи хотод яваад оч, хоюулаа цуг бэлтгэл хийдэг болоё..." гэж хэлээд буцсан энэ эрхмийг ирээдүйн миний шүтээн болно гэж тэр үед бодоогүй л дээ.
2002 оны өвөл улсын аварга шалгаруулах чөлөөт бөхийн өвсөр үеийн тэмцээнд найз маань ирж би хотод сурч байсан тул цуг очиж тэмцээн үзтэл нөгөө Чулуунбат чинь жиндээ бүх өрсөлдөгчөө илт илүүрхэн ялсаар түрүүлж байна. За энэ үеэс л нөгөө "татаа" хийх байсан юм гэдэг бодол маань үгүй болж түүнийг дэмжиж эхлэв. Зун улсын наадмаар 17 настай Чулуунбат маань улсын ахмад арслан Мөнгөн, Дагвасүрэн нараар 2 3 давж бишрүүлдэг юм байна. Улсад 17 насандаа 3 давна гэдэг бол "арай л дэндүү" гэмээр том амжилт шүү дээ.
Түүнээс хойш нэг хэсэг үзэгдэхгүй байсан Чулуунбат маань 2004 онд сумын заан цолтой болчихсон ирж (бодвол 2003 онд ямар нэг сумын наадамд түрүүлсэн байх) Өлзийт сумын 80 жилийн ойд зодоглов. Бид 19 нас хүрсэн байсан ба Чулуунбат үнэхээр сайхан хувирч аргагүй л сайн бөх болсон байв.
2005 онд аймгийн наадамд сумын заан цолтойдоо барилдан өрсөлдөгчдөө торолгүй давсаар үзүүрт хүрэв. Одоогийн энэ улсын начин Баянжаргал тэр хавар болсон бүх цэргийн наадамд одоогийн улсын харцага Батболд ахаараа 5 давж цэргийн начин болсон байсан билээ. Энэ наадамд Жанцандорж арслангаар 5 давсаар... үзүүрт хүрсэн нь Баянжаргалыг манай аймгийнхан болон бөхчүүд илт дэмжиж байгаа нь илэрхий болов. Үзүүр түрүүний барилдааны өмнө ганцаарахнаа нэгэн зайдуухан газар чимээгүйхэн суух цэнхэр дээлтэй үеийн анд маань арслан болоход ганцхан даваа үлдээд байсан үе. Яагаад ч юм түүнийг дэмжиж байгаа болон, дагаж ирсэн хүн байхгүй байв. Би очиж түүний хажууд хань болж суумаар байв ч барилдаанаа бодож төлөвлөж байгаа байлгүй дээ гэж бодов. Үзүүр түрүүний барилдаан эхэлж үзэгчид, наадамчид хуучны танил дотно Баянжаргалыгаа ихэнх нь дэмжих зуур би арай өөрийг сэтгэж суув. Цаашид өсөх ирээдүйтэй тул Чулуунбат түрүүлэх хэрэгтэй ба түүний ямархуу барилдаан хийж, яаж давахыг нь яв цав тооцоолов. Чулуунбат маань ч яг л миний төлөвлөж байсантай ижлээр байрилдсан даа. "ингэж сунжруулж байгаад, шуудагдангууд ганцхан мордоод л давна даа..." гэж намайг бурж зогсоход хажуудах наадамчид нэг л "үл итгэсэн" болон шоолсон байдалтай харж байв. Хэдхэн мөчийн дараа Чука ганцхан мордоод давж аймгийн арслан цолонд 20 настайдаа хүрээд тугруу гүйхэд хүмүүс намайг анзаарсан болов уу гэж бодох юмгүй баярлаад дагаад гүйчихсэн. Одоо бодохнээ тэр барилдааныг яг мэдэрч, үр дүнг нь яриад зогсож байсан намайг хэр олон хүн анзаарсан юм бол доо.
За ингээд нэгэнт аймгийн арслан болсон тул түүний зорилт бол улсын цол ... манай хүн ч их хичээж байна. Би ч их дэмжиж байна. Арай л болж амжихгүй л явна. Том Сүхбат шигээ улсын наадмын түрүү үзүүрийг булаацалдах хэмжээний бөх болж чадна хэмээн түүнд итгэдэг.
2006 онд 3-ын даваанд нутгийн бөх тэр үед амйгийн заан байсан Отгонням арслантай таарч даваад 4 дээр Мөнгөнцоож харцагад оноолтоор унав.
2007 онд одоогийн улсын уран барилдаант заан Өсөхбаярыг начин цолтой байхад нь 3-ын даваанд шороодуулаад 4-ийн даваанд оноолтоор Баяржавхлан заантай тааран унав.
2008 онд 1 сарын дараа олимпын аварга болох ерөөлтэй байсан Булган аймгийн арслан Түвшинбаяраар 3 даваад 4 дээр улсын үнэн зоригт, өсөх идэр, улам нэмэх харцага Элбэгт оноолтоор өвдөг шороодон дараа жилийн наадмыг хүлээх болов.
2009 онд 3 дээр нутгийн том ах Сүхбатаар дэмжүүлэн 3 давсан ч 4-ийн даваанд улсын гарьд Доржсамбуутай оноолтоор тааран мөн л өвдөг шороодов. Ийнхүү улсын наадамд 5 дахь удаагаа 3 давав. Тэртээд 17 насандаа 3 давж дархан аварга Мөнхбатад шахалтаар 4-ийн даваанд унаж өгсөн бол сүүлийн 4 жил дараалан 4-ийн давааны оноолтод бүдрээд байна.
Би байнга хэлдэг. Өөртэйгээ ойролцоо цолтой үеийн хүчтэнгүүдтэйгээ үнэн хүчийг үзэн барилдаад унахад гомдох юм огт үгүй. Монгол наадмын мөн чанар бол тэр юм. Харин улсын начин болох гэж тэмцэж яваа хүний бүүр том том цолтой бөхчүүдтэй хүчээр оноолтоор тааруулаад унагаад байх нь үнэхээр Монгол наадам минь юу болчоо вэ? гэж бодоход хүргэдэг. Хэзээ нэгэн цагт Чука маань тэр гайтай 4-ийн давааг нь давах л болно. Бүүр 5, 6, ... давна. Том том цол авна.
Чука маань улсын цолонд хүрвэл би улсын аварга математикч бэлтгэнэ, улсын наадамд үзүүрт хүрвэл би аймгаа багаар нь улсын аварга болгоно. Бид 2 чадвал энэ нутагт төрсний хэрэг бүтнэ. Аймгийнхан маань биднээр бахархана. Бид зүтэгжил байна...
Чулуунбаттай маань ирээдүйд өрсөлдөх бөхийн тухай би байнга л боддог. Тэдэн дундаас Даваабаатар харцага, цэргийн арслан Санжаадамба нар гойд сайн бөхчүүд гэдэг нь ойлгогддог. 2005 оны өвөл байхаа нэг бөх үзэж байхад улсын харцага Г.Батбаярыг нэгийн даваанд давсан Санжаадамба гэдэг залуу Ганбат заанаар 2 давав. Миний Монгол улсын хамгийн бяртай бөх гэж бодож явдаг Ганбат заан барилдааны дараа "Би мөн л олон бяртай хүнтэй барилдаж үзсэн, ийм бяртай хүн гэж байдаг аа..." хэмээн гайхаж байсан Санжаадамбын амжилт нь өсөн дэвжсээр аймгийн начин цолтойдоо 2007 онд улсад 3 даваад Бат-Эрдэнэ аваргатай 4 дээр тэнцүүхэн барилдаж өвдөг шороодов.
2008 онд дэндүү сайжирсан түүнийг би "энэ жил улсын наадамд Санжаадамба түрүүлбэл гайхах зүйл байхгүй, Ганбат заан л түүнийг тогтоож магадгүй..." гэж байтал 4-ийн давааны оноолтоор нөгөө л Ганбат заантай таарч унав. Үнэхээр харамсалтай... Санжаадамбын давж чадах бөх Ганхуяг начин тус наадамд түрүүлж улсын арслан болсон шүү дээ.
2009 онд бөхийн олон хорхойтнуудын дунд Санжаадамба улсын начин болох тухай биш харин ямар цол авах бэ? л гэдэг яриа өрнөж байв. Заан уу? түүнээс ч дээш үү?... гэвч 2-ын даваанд өвдөг шороодож Монгол наадам гэдэг ямархуу хүнд зүйл болохыг олон хүнд болон өөрт нь ойлгуулав. Санжаадамба хэзээ улсад түрүүлэх болоо л гэж би боддог.
Монгол туургатны 2 ч удаагийн томоохон барилдаанд бүх Монгол туургатан хүчтнэгүүийг (Монгол, Буриад, Өвөр Монгол...) торолгүй хаяж 2 түрүүлж бөөн шагнал хусаж амжаад байгаа цэргийн хүчит арслан Санжаадамба чөлөөт бөхийн дэвжээнд харин манай Чулуунбатад байнга даруулж байгаа.
Өнөөдөр 2010 оны 1-р сарын 10-д болсон улсын цолгүй бөхчүүдийн барилдааны үзүүр түрүүнд өөрийн учраанууд болох а.н Ерөөлт, а.а Батдорж, а.а Сангисүрэн, а.а Эрдэнбат, а.а Баянмөнх нараар 3-аас 7 дасан Байнхонгор аймгийн Бууцагаан сумын харьяат бөх ОУХМ, аймгийн арслан Чулуунбат нөгөө талаас а.з Амаржаргал, а.а Дэлгэрсйхан, а.а Мөнгөнбаатар, а.а Одгэрэл, а.а Батмөнх нараар 3-аас 7 давсан Архангай аймгийн Хашаат сумын харьяат бөх цэргийн арслан Санжаадамба нар үзүүр түрүү булаацалдав. Энэ үед би "энэ 2 сайхан залуу хэзээ нэгэн цэгт Монгол төрийн наадмын үзүүр түрүүг булаацалдан зогсох боломжтой бөхчүүддээ..." гэж бодов. Өнөөдөр Санжаадамба төвөггүй давсан ч энэ 2 хүчтэнд хэзээ нэгэн цагт ТӨРИЙН НААДМЫН ҮЗҮҮР ТҮРҮҮГ БУЛААЦАЛДАН зогсох болтугай гэж ерөөре!
Saturday, January 9, 2010
???
Хэддүгээр зуунд амьдарч байгаа билэ гэж гэнэт бодов. Өчигдөр орой өндөрлөсөн Болор цом 2010-ын мэдээллийг хайгаад хайгаад юу ч олж чадсангүй уурандаа нэг газраас өмнөх жилүүдийн Болор цом авсан шүлгүүдийг хусаад аваад ирлээ. Дотор нь мэддэггүй 2 3 шүлэг байна гээч...
Л.Хасар- 2008 он.(2009 он л доо уг нь)
Миний нэг өдөр ингэж санагдаад
6 цаг 30 минут
Хар дарсан зүүд үргэлжилж
Яргачин бурхан нүдийг минь сохолж, хэлийг минь сугалж
Мөчийг минь тасдаж зовооно
Улайрсан яргандаа тэд чихийг минь авахаа мартаад
“Одоо яах уу” хэмээн мэгдэн сандралдана
Хар дарсан зүүд
7 цаг 30 минут
Манай ванны өрөөнд жоомнууд
Амиа тэврэн гүйлдээд
Жоомны цус зэвтэй ус шиг крантнаас гоожоод
Сав нь нялцайгаад
Оо хатаад
Шүд нь биш оо цав цагаан санагдаад
Шар шүдтэй амаараа
Шар юм, хар юм, улаан юм ярихаар би гарч одно
10 цаг 00 минут
Гудамж дүүрэн хүмүүс тарни унших мэт
Зовлон, зовлон гэж үглээд
Зөгий шиг дүнгэнэлдээд
Хөгширч үглэх үг нь дуусахаараа
Хэдхэн удаа тарни уншаад үхнэ дээ гэж бодогдоод
Энэ хот зөгийний үүр шиг санагдаад
Балыг нь бурхан өглөөний цайндаа хийж уугаад л
12 цаг 30 минут
Өдрийн цайндаа зөгийн бал хийгээд
Дөнгөж ууж эхлэх гэж байтал
Лусын дагина, бурхны элч
Хөөрхөн гоё тэнэг, гоё харагддаг бүсгүй урдуур явж
Өдрийн цайг халбага шиг хөлөөрөө туучаад
Залуучууд гаслаад, хөлөг онгоц ч живээд
Лусын дагина зүгээр яваад өгнө
Тэр буланд суугаа охин л надтай хамт живнэ дээ гэж санагдаад
Миний цай тэр олон залуучуудыг залгисан далайн ус шиг шорвог санагдаад
13 цаг 13 минут
Гудамжаар алхаад, миний гарыг чанга атгаад
Миний мөрийг налаад
Хэзээ энэ охинтой танилцсанаа би мартаад
Гудамж нарийсаж тэдний гэр лүү улам ойртоод
Олон давхар цоожтой айлын хаалга онгойж өгөхгүй удаад
Зүрх минь цагийн зүүнээс хурдан цохиод
Энэ гэрийн эзэн охиноо харамлаж буруу газар олон цоож хийсэн байх
Ханхай хоосон гэр хов хоосон санагдаад
Нүцгэн охин Венерагийн баримал шиг санагдаад
Хэрэггүй санагдах баахан номтой тавиур дээр
18 цаг 30 минут
Хэн нэгэн дээр очмоор санагдаад
Канёо, Ницше, Бодлер, Рембү үхснийг санаад
Үхэл тэдэнтэй дайралдах байлгүй
Архины мухлаг ормоор санагдаад
Цонхоор нь харахад тэд архины шилэн дотор сууж байгаа юм шиг
Архиар тархиа угаая гэж бодоод тархиа мушгихад
Ус асгараад, шал дэмий
Шил нь согтож, тасарч унахгүй болохоор нь
Шил шиг болмоор гэнэт санагдаад
Хэн нэгэн дээр очмоор санагдаад
21 цаг 20 минут
Нарны нүд хорсож улайгаад
Хүмүүсээс зугатаад, салхи шал согтуу
Тэнгэр хүртэл согтуу, агсан тавьж уйлаад
Нулимс нь үсчиж, намайг норгоод
Газар согтуу хурхираад
Би ганцаараа эв эрүүл, гэр лүүгээ алхаад
Сар хөндөлдөөд, шалбаагт хэвтээд
Би сарыг туучаад, гэрт ирсэн
Гутал нойтон
Сар нойтон байдаг юм байна гэж мэдээд
Орон дээр миний биеийн хэв үлэг гүрвэлийн мөр шиг санагдаад
Би гэрээсээ гараад удсан юм байна
Өглөө
Өчигдөр согтуу байсан салхи, тэнгэр, газар, хот зүв зүгээр
Би ганцаараа шартсан бас хар дарсан зүүдээ ярихаар
Ижий рүүгээ очихоор гудмаар алхаад
Ш.Лхамноржмаа 2007 ОН
Газрын үг
Эх орондоо харьж урсдаг
Халхын гол сэтгэл минь билээ
Их л хол харьд суугаа миний төрлүүд элгэн минь дээ
Сэлэнгэ минь байгаль руу яарсан ч гэлээ
Сэвх нь ногоо болж ургадаг
Орчлонгийн хамаг амьтныг
Олсон гээсэн нүгэл буянтай нь
Хорол газар минь хотойж даасан юм
Жигүүртэн жигүүртэн гээд
Тэнгэрт өндөглөх биш
Жиргэж жиргэж газарт буудаг
Тал наргүй бүтэн дэлхийн
Татах хүч нь газар
Тэнүүн талын минь гар дэлхийн алд болно
Тэндээс хумсын чинээ бүү хороо
Өндөлзөнхөн ургаа уулс бүхэн минь амьтай юм
Үрсийг минь битгий зовоо
Давж ургадаг түүх минь өртөнцийх билээ
Давж заалдсан хорвоо минь дээ
Ханцуй наймаа омог огшуун байсан ч гэлээ
Халхын нутаг гэрэл болж зураг ээ
Гэрийн буйр, хонины бууц, хүйн чулуу
Ганцыг нь ч бүү хөнд дөө, өртөнц хөлсөнө
Хот балгадаар орчлонг дүүргэвэл
Хаана нь бид амьдрах юм бэ?
Юу ч үгүй ирсэн, юүдэнгүй, цувгүй
Юндэн, Балган нөхөр ч үгүй
Газартаа газар болох гэж
Ганцхан түүндээ эзэн байх гэж
Гавьяаг нь ардаа үлдээх гэж
Гавьж төрсөн юм, гийж төрсөн юм, бид
Элгийг нь эмтэлбэл элэг
Эмжээрийг нь ханзалбал элэг
Дотроос нь уудалбал элэг
Довыг нь сэндийлбэл элэг
Эмтэрнэ ээ эмтэрнэ
Эхлэл гэдэг төгсгөл байдаг шиг
Тэр цагт
Зөнөсөн хорвоо бүгдийг сэгсэрнэ
Зоосондоо дэлхий дарагдаж бөхнө
Газрын үг үнэн билээ
Гашуун ч гэсэн мэдтүгэй
Гаравын галавт дагасугай
Б. Галсансүх 2006 ОН
Англи хэлтэнд итгэж зориулав
…Чихэнү чимэг болсон аялгуу сайхан монгол хэл… Б.Ринчен
Загас, сармагчин хоёртой хэлээ ололцолгүй
Зовж, хэлмэрч хайж 1600 үөийг туулахад
Зуслан эсвэл өвөлжөө рүүгээ нүүх аятайхан санагдаад, Арслан, заан агнаж, агуйд амьдрах аягүй санагдаад 1200 үө өнгөрлөө
Монголын радио хятадаар мэндлэхэд би үхнэ.
Өвөө, эмээ хоёрт минь үсэг нүдлүүлэх гэж 24 нь нойргүй хоноод
Өөрийн минь номыг хэвлэх гэж 22 үө минь хүлээхийн жаргал эдлээд
Нэг зуун мянган жилийн өмнөх их мөстлөгөөр бурхан цусыг минь хөлдөөхгүй гэж зовоод
Наранд итгэхгүй надад цахилгаан зуух өвлүүлэх гэсээр зургаан ч үө барагдлаа
Монголын телевиз солонгосоор цаг агаарын мэдээ уншихад би үхнэ
Шуурга тавьсан солирын бөмбөгдөлтөнд бөмбөрцөг 20 тэрбум жил ёолоод
Шөнө, сар хоёрыг төрүүлсэн нар 10 тэрбум жил ганцаардаад
Шоргоолж юм уу, өтний өвөг сарнаа явагч шиг хорвоог хэмжсээр зургаан тэрбум жил наслахад
Шугуйн жимсийг зах дээр надад 10 жилийн өмнө худалдаж байлаа
Монголын сонинууд японоор мэдээ нийтлэхэд би үхнэ.
Ж.Мөнхбат 2005 ОН
Бурхан хүсэл
Мэнэнгийн тал мэт тархсан их эвийг нэгтгэж
Сэлэнгийн урсгал мэт их хүчийг хурааж
Ерөөлийн хадагт хүслээ өс болгон зангидаж
Есөн тугтаа хүчээ нэг болгож залбирсан
Өвгөдийн минь өв
Өрлөгийн минь эв
Мандаж гандаж зовсон эх орноо
Маргааш хайрлана гэвэл орой биш үү элгэн түмээн
Төрийн сүлд өршөө гэж сүүгээ өргөдөг үрстээ
Төмөр мэд хатуурхвал буруу биш үү эх ороон
Хадаг дэлгэсэн гарт чинь эв байна уу гэж
Хаан төрдөг гэрт чинь эе байна уу гэж
Хасбуу тамганы дардас бүтэн байна уу гэж
Хаан төрийн чинь сүлд босоо байна уу гэж
Бүтэн заяатай Монголын хаяа бүтэн байна уу гэж
Бүүвэйн дуутай гэрт чинь удам ариун байна уу гэж
Эх орныхоо дархан хилийг алтан шарилаараа зурсан
Эцэг өвгөдийн сүнс биднээс асууж байна
Эрхт төрийн сүлдэн биднээс асууж байна
Арга билэг зөрөлдсөн алтан соёнбо шиг
Арслан заан ноцолдсон аавын гэрийн хормой шиг
Өрөөл өрөөлийн нүд тааруулж хүслээ шивнэе
Есөн зоосны нүх таруулж хүслээ шивнэө.
Жадны үзүүрээр монгол гэдэг нэрийг
Хадны сүг зурагтай нь сийлж үлдээснийг амилуулж хайрла
Тургиж манддаг номхон улаан наран дор
Тулганы гал шиг бадарсан төрийг минь амилуулж хайрла
Буутай дайсан ирвээс онинд нь эхэлж орох
Бугтай нөхцөж ирвээс ширгэнд нь эхэлж орох
Булгилах энэ л зүрхнийхээ чин ганцхан хүслийг
Бурхан танд шивнэлээ шүү,
Бурхан чамайг бурхан өршөөг өө!
Ж. Баяржаргал 2004 ОН
Арга билгийн ертөнц
Хөхөмдөг манант ертөнцөд сэтгэхүйн тулааныг өдөө гэж
Хүн сүмбэ гүрнээс эзэн богдын зүг давалгаа хаясан
Хүрэн улаан тамлага цус ихтэй тэнгис
Булгилж түрхрэн байж намайг төрүүлсэн юм
Бурхад нь эзэнгүй юм шиг шивээ хялганатай тал нутаг
Өргөслөн тарчлааж тосч авсан
Түүхийг буцаах хүрдийг Архимед шиг хөшинө гэж
Төмөр хаан Бурашанинтай нийлж овоолсон хүний араг яс
Нурж шаргин байж намайг төрүүлсэн юм
Номын мэргэд нь эзэнгүй юм шиг
Шиминус чөтгөрийн тогоо хөмөрсөн гүйдэл дундуур өсөн торнисон
Амьд байгалийн цус нулимс хар хөлсийг мэдэр гэж
Ассурын орны цохилтын гэрэлт долгион уулзаж тэсэрнэ
Дорнын хээр талыг цөмлөхөд би төрсөн
Угаасаа эзэнгүй эх нутгийн
Хайлмаг нарны гэрэлд жихүүцэж амьдарна
Дэлхийн явдлыг гэрлийн жилтэй харьцуул гэж
Дайсны бөмбөрцгөөс гадагш тийрэлтийн үзэгдэх зураа
Цацран соёрхож төв Азийн үүрийг мандуулахад би төрсөн
Тэнгэрийн сүүн зам эх барьсан эл өндөрлөгт
Тэнгисийн шуугиан хүрч иртэл эх нутагтаа би амьд явна
Д.Урианхай 2003 он
Шөнийн онгоц
Гэнэт сэрэггүй цочин,
Гэгээн-харанхуй тэнгэр рүү нүд зүглэв
Гэрлэн мөрөн агаараар урсах шиг
Долоон бурхан газар руу уралдах шиг
Дотор загатнуулсан хурц туяан бороо харц урхидав
Онгоц!
Харанхуй шөний тэнгэрээс
Халим шиг аварга онгоц
Сансраас үг чирэн ирэх шиг
Салхиараа модод залбируулан шунгаж
Буудалд газардаж харагдав
Би ч ялгаагүй, хэзээ нэг
Гэгээн-харанхуй тэнгэрээс
Гэнэт,
Шөнийн онгоц шиг газардаж
Жигүүрээ хумина...
“Урианхай наснаас...” гэсэн
Уулс нүүх мэт үгс,
Харанхуй шөнийн тэнгэрээс бууж буй
Халим шиг том онгоцны
Улс улс асах гэрэл шиг
Тэнгэр цуулан тарна...
Жижигхэн зай бараагнуулах
Жирийн мэдээний үг бүр
Цагийн завсаргүй ургасан
Цагаан уул-амьдралын минь
Үнийг зарлаж “лацадсан”
Үнэний тамга дэрлэж үлдэнэ...
Би-
Хэмжээнд харгалздаг орон зайд
Хэт шөнөдөөд
Буудалд бууснаас биш
Тэнгэрт олсон зайгаа шахуулж
Тэнхээ, түлшээ замд барснаас
Газардаж буй бус шөнийн онгоц!
Түр буудаллаад эргэж ниснэ
Түлшний минь чанар нээгдээгүйгээс
Нэрлэж би эс чадна...
Хурдан морьдын эргээнд
Туурайнаас нь нисэх хайрга шиг амьдралыг
Хуй салхины алгадалт шиг зовлонг
Хүүхдийн хэл зайрмаг долоох шиг амтлан
Цаг нь түлхэгдээгүй
Дуу нь зохиогдоогүй
Ирээдүйн инээдэнд “хайлуулах”-аар ниснэ!
Суух гэж уралдагсдыг багтаах гэж
Суудлынхаа дотоод нягтыг чигжсээр
Хоосонд тэлж буй орчлонгийн
Хорох нь ховор зайнаас халиад
Ус, гал, хилгүй сүлэгдэх
Учирзүйн хязгаар руу мултарч
Дэлхийгээсээ дэндүү алсад дэлбэрч
Харагдахгүй удаа ч магад!
Гэвч,
Гэгээн-харанхуйн зүйг нууцалсан
“Хар хайрцаг” минь бүтэн
Хайр, үнэнээ оршоосон шүлгүүдийг минь эгшиглүүлэн
Ижий мэлмийт эх орноос минь төөрөлгүй
Ишиг, хурганыхаа бэлчээрт
Бор шувуу шиг бууна аа!
А.Эрдэнэ-Очир 2002 ОН
Зам
Ээж минь анх сүүгээр чулууг нь зөөллөж
Эцэг минь өргөсийг нь түүсэн цэцэгт зам
Үйлийн үрийн усанд эвдэгдсэн эхлэлтэй
Уулзахын баярт эгцэрч яараад
Хагацлын гунигт донсолсон донхолтой
Учир байдлын хорвоод гэнэн сэрэмжгүй төөрсөн
Униарт мушгиа хавцал дээр
Ухаантан тэнэг хоёр ээрсэн
Миний зам
Хажуу бургасанд гөрөөс янзагалж
Асга хаднаас янгир хальсан энэ замд
Хаврын толгод дунд ингэ гунганаж
Зээр зэрэглээ сүвлэн цахилсан энэ замд
Тал санаашрал намрын тэнгэр уйлагнаж
Тогоруу буцсан энэ замд
Тавилан заяаны харгуй дагаж
Ноход хуцсан энэ замд
Салаа гэзэгтэй охин амраг болон учирч
Үрийн баяр хотолж хамт алхая
Салхины буруу зүүдэнд аавыгаа алдаж
Нулимас хамт асгав
Сүүлчийн ганц дэлхий цагийн хязгааргүйд уусахад ч
Сүү татуулан гэрэлтэх тодын тод зам
Энэ миний хувьхан заяаны зам аа
Ц.Бавуудорж 2001 ОН
Хүрэл чоно
Хүрэл чоно улина
Тэнгэр газар тэмтэгрэх
Тэр Хүннү нутагт
Хүрэл чоно улина
Жавартай болоод уяралтай энэ улианд
Жаргах ч хэцүү, гуних ч хэцүү
Эрэмгий болоод зоримог энэ улианд
Энэлэх ч хэцүү, эргэлзэх ч хэцүү
Морин чинээ Хүрэл чоно
Монголоор дүүрэн улина
Хан Хэнтий дайвж сонсоно
Хатан Хэрлэн цалгиж сонсоно
Захгүй Мэнэн алдалж сонсоно
Цаст Очирваань догширч сонсоно
Хүрэл чоно улина
Хөх совинт адуу, хүн хоёроос өөр
Хөрстөд нэн ч сонсохгүй, сонсогдохгүй
Хүрэл чоно улина
Их дайнч хар илд шиг
Чонын улианд
Энэ дэлхий дагжин чичирч
Бүсээ чангалж байсан санагдана
Бүүр түүр, тийм совин хааяа татна
Хүрэл чоно улина
Молцоглосон даахийг эвийлж улина
Модун Шаниюг мордуулж улина
Эсгий гүрнийг хурайлж улина
Их хар сүлдийг хуурдаж улина
Шинийн хоёрны саран дээр улина
Шихи хутагийн буурин дээр оцойж улина
Хүрэл чоно улина
Үр нь ээжээ мартахад улина
Үс залуугаараа бууралтахад улина
Арганд хүү суулгасан
Ачаа хөсгийг бараадаж улина
Амар амгалангийн хормойноос
Зүүгдэж улина
Хүрэл чоно улина
Цээжин дотор улина
Сэтгэл дотор улина
Нүдэнд хөх гал бутартал
Нүүрэнд ягаан дөл бадартал
Чоно улина
Сүүлчийн болоод эхний энэ дэлхийд
Сүж энхрий улина
Сүүнд цус дусахад улина
Цусанд сүү дусахад улина
Хүрэл чоно улина
Их хайр цантахад улина
Эндсэн цадигаа мартахад улина
Хүрэл чоно улина
Хан орчлонг цууртал улив гэж эмээхэд
Харин үгүй
Хагархайг нь хөвөрдөж улина
Хагацалт орчлонг хувааж улив гэж эмээхэд
Харин үгүй
Сэмэрхийг нь хөвөрдөж улина
Хүрэл чоно улина
Хаан гүрний тэнгэрийг харамлаж улина
Архирч улина
Халтар өвстэй талаа эвхэж улина
Дэлгэж улина
Надтай хамт төрж ульсан
Хүрэл чоно
Нартай хамт үлдэж улих
Хүрэл чоно
Нум шиг улина
Сум шиг улина
Морин чинээ Хүрэл чоно
Монголоор дүүрэн улина
Гурвэн зуун ясны минь
Алтан заадал бүхэн
Салж сонсоно
Нийлж сонсоно
Гучин үөийн дээдэс минь
Сэрж сонсоно
Босч сонсоно
Хүрэл чоно улина
Хүннү чоно улина
Хөрст энэ орчлонд
Хөх тэнгэр улина
Хүрэл чоно тэнгэр улина
Улина ...
Г.Мөнхцэцэг 2000 ОН
Янжинлхам бурханд гуйж мөргөх шүлэг
Энгэрийн чинь дууг сонсож
Эвэршиж хатсан сэтгэлээ хөглөж
Эгшиглэнт эх таны өлмийн салхийг үргээж
Эрхэлж гуйх нэгэн шүлэг өргөмүү:
Гэрийн үүдийг угаах гэж эм амьтан бүхэн сүүтэй төрдөг юм гэнэ
Эгшиг дуу алдуулж ятга юугаа тоглож
Энгэр ялдам Янжинлхам тэнгэрээс хааяа бууж ирдэг юм гэнэ
Үгээ барж хэльө , үнэнээ дэлгэж хэльө
Цөхөрч мөргөсөн бүхнийг сүүдэртээ ч болов багтааж хайрла
Авьяастай нь мөлхөж , азай нь хөлжиж
Шүлэглэдэг , эгшиглэдэг алин боловч
Шуналт эрвээхэйн үлгэр шиг
Шатаж үхэж байна энэ хорвоод чинь
Өөрийгөө хоосолж бусдыг жаргаадаг
Өөхөн дэнгийн гэрэл шиг нар сарыг нэвширтэл нь дуулчихаад
Намарждаггүй шувуу шиг хурдхан үдэлчихдэг
Нулимс ихтэй энэ урлагийнхны насыг нь жаахан нэмж хайрла
Хааны ордон хатдаар хахаж байхад
Харин л муусайн салбадай нар тэднийг инээлгэх гэж
Хагарсан шаазан эвлүүлж ядах шиг
Хар үс нь дотроосоо цайж байдаг юм
Олныг баясгасан нэг нь жаргадаг гэдэг худал байна
Овоо л амьдарсан даа гэж итгэсэн минь худал байна
Одод унаж иртэл ганган дуулдаг Дашням
Гартаа тулах таяггүй сөхөрсөн гэдэг
Гишгэж яваа энэ газрыг минь хаана нь од домнож байгаа юм бэ?
Нацагдорж, Ядамсүрэн, Чойном нарын урьдад жаргасан нь хаа байна
Сэрүүн амьддаа зурж зурж асаагаагүй галыг нь
Сэмхэн хулгайлаад үлдчихсэн юм шиг одоо л бид өртөж байна шүү дээ
Элдэвлэж элдэвлэж энгэр цоолдог одон шагнал
Элээтлээ ямар эдэнтэйгээ цуг байх биш
Ихийн их авьяас харин эзнээ дагуулж буцдаггүй юм
Асгарсан дарс шиг үөрлэж үөрлэчихээд
Ардаа орхих үөэ согтоож үлдээдэг юм
Эгшиглэнт тэнгэр Янжинлхам минь сонсож хайрла
Ядарсан Монголын минь ахадсан ухааныг
Хярвасан дөнхөөс нь салгаж хайрла
Ямар хүнээс харамлаж наргих биш
Ямартаа баясгадаг авьяасыг нь өнгө оруулж хайрла, Янжинлхам минь .
Ц.Чимэддорж 1999 он
Элсэн тасархай
Хөх тэнгэр хэцэлсэн
Чингисийн морины уяаны мод
Хөгнөхан, Батхан
Хөглөрсөн их уулсын дунд
Нарлаг торлог халтар элс
Эмгэн харганатай бөхийсөн
Элсэн тасархай
Бөгтөр сэрвээ нь бөөрлөнө
Туулай хяр нь бүдэг хул зээ нь
Салхитай үймсэн газрын заадас шиг энэ элс
Тэнгэрийн заадал руу нурж буйлсан
Галав элээсэн алтан бүргэдэс
Тэмүжиний хөсөгтэй нүүж туусан
Морь болгон нь тамгатай
Монгол газрын тасархай
Гүрнийг зангидсан дэлхийн
Гүрвэлийн чинээхэн улаан элс
Унтарсан санаатай хүмүүний
Ухааны завсраар асгарсан
Зээрийн мөртэй шар нурлага
Дээгүүр нь ниссэн шувуу
Хийсч тасарна
Хоёр айл унь нь шажигнаж тасарна
Хонь мал нь майлалдан тасарна
Гүмхэн хонгор өвс нь орилолдон байж тасарна
Хазаарын наран үүрсч тасарна
Харсан хүний хөмсөг нумарч тасарна
Монгол өөртэйгөө оролдож тасарна
Эзэн тэнгэр тасарна.
Б.Лхагвасүрэн 1998 ОН
Ижийтэйгээ байхад
Хагарсан чулуу дахиад хэзээ ч эвлэдэггүй шиг
Yнэнээ хэльө!
Нулимсаараа зуурч хэльө!
Хагацахын цагт үхэл давж уулздаггүй шиг
Yнэнээ хэльө!
Амьсгалаа эангидаж хэльө!
Ижийтэйгээ байхад би баян байсан...
Орилсоор ижийдээ очин нулимсаа арчуулахад
Одод бүгдээрээ миний нүдэн дотор л түгдэг байсан...
Ижий минь инээгээд над руу ирэхэд
Энэхэн дэлхийн наран над дээр л асгардаг байсан...
Ижийтэйгээ байхад би баян байсан...
Араг үүрсэн ижийнхээ ар өвөрт гүйхэд
Аараг толгодын элс алтаар нурдаг байсан
Бөртөн бөртөн зэрэглээ хормойтой минь орооцолдож
Бүжин бор хөлийн минь сайрыг долоодог байсан
Ижийтэйгээ байхад би баян байсан...
Судас нь лугшиж халуу дүүгсэн
Бурхны өвөр дээр тоглодог байсан
Сүнс зайлам харанхуйн дунд
Сүү нөмөрч унтдаг байсан
Ижийтэйгээ байхад би баян байсан...
Уул уулын орой уулздаггүй шиг
үнэнээ хэльө!
Эсээ шатааж хэльө!
Урсгал усан эргэж урсдаггүй шиг
үнэнээ хэльө!
Цусаа буцалгаж хэльө!
Ижийгээ амирласнаас хойш би гуйлгачин болсон
Гэхдээ...
Энэ хорвоогоос үхлээс бусдыг тоож гуйхгүй гуйлгачин болсон
Ижийтэйгээ байхад би баян байсан...
Д.Цоодол 1997 ОН
Хуучин дэр модны дууль
Төрсөн заяа минь хар мод билээ
Төөрсөн заяа минь
Төмөр замын дэр мод билээ
Хув хуучин дэр мод билээ
Цагтаа би жаргаж
Цармын хустай наргиж
Бийр шиг согсгор мөчрөөрөө нар өдсөн
Битүү хар шөнөөр тэргэл сар бодсон
Саруул дэлхийн чимэг сайхны нэгэн байлаа
Салж унахын тухай л зүүдэлсэнгүй явлаа
Цэцгэн дундаа ургуулсан эх орны дур юм чинь
Цэрэг шиг тушаалаа надад өгсөн юм
Цэлгэр талд замын дэр мод бол гэсэн юм
Сүүдэрт минь амрагууд болзохоо байв
Сүрэг шувууд мөчир дээр минь буухаа байв
Хэрэм тоглуулсан мод гэдгээ мартав
Хээгүй, хуучин дэр мод болов оо
Саруул уйтан хорвоог би дэрлэж
Салаа ган зам намайг дэрлэж
Сар өдрүүд шиг галт тэрэг дээгүүр минь цувж
Сая сая хүмүүс галт тэргээр цувж
Ган замыг төөлөөд хязгааргүй
Галт тэргийг тоолоод хязгааргүй
Хасахын олон тэмдэг шиг дэр мод би хуучин
Хаягдсан олон даалуу шиг хар мод би хуучин
Хал зовлонд ханасан буурал замчин шиг хуучин
Хараал, ерөөл, хан хорвоо шиг хуучин
Хатуу хэцүү ажил минь л дандаа шинэ ээ
Хаан харц хоёулаа ган замаар морилдог
Хатан болд замыг нь дэр мод мөрлөдөг
Өдөржин шөнөжин галт тэрэг давалгаа шиг нижгэнэдэг
Өвгөн дэр мод доороос нь данхраад шиг тулж байдаг
Ийшээ тийшээ яарахаас нь өөр
Илүү чухал ажил хүмүүст байдаггүй
Дэмтэй дэмгүй холхих та нарын хөлд
Дэлхий ядарч, дэр мод элэгддэгийг мэддэггүй ээ
Тэглээ гээд би хугарч нугарч болохгүй
Тэнхээ шавхсан ажлаасаа хуучин дэр мод халагдахгүй
Хэрвээ би л хотойх юм бол
Хэц ууланд, хэнз мод унах билээ
Хэцүү дэр модны албанд
Хэзээд нэг маань биөэ золих билээ
Алжааж, тэсэж, хатуужсан хуучин дэр мод би
Арай л үнс, тоос, шороо болж үзээгүй дайчин дэр мод би
Ачаатай ачаагүй, хүнтэй хүнгүй цуваа бүгдийг чинь даая
Дэлгээ хөх тэнгэр,
Бурхад, чөтгөр
Дэвэлзэж яарахын одонд төрсөн
Хүмүүс та нарыг цөмийг чинь даая
Дээр нь бас юу байна, дааяа
Би бол
Хуучин дэр мод
Мод нэртэй төмөр
Эр мод оо!
Монголоо гэсээр дуусах
Дэр мод оо!
Д.Төрбат 1996 ОН
Ижий шүлэг
Цугтаа амийг тусдаа болгож
Цусан хүйг тасдаж хайчлахад
Ижий минь сүү болон
Над руу, урсаж эхэлсэн
Ижийдээ би хүү болон
Нар руу ургаж эхэлсэн,
Харин
Гарын минь сүүдэртэй цуг
Гал самардан
Хөлийн минь сүүдэртэй цуг
Хөө өшигчин
Yхэл надтай
Ихэр төрсөн
Yнэрлэх үртэй болсон ижийд
Харамлах зовлон хамт ирсээн!
Харуй бүрийгээс харамлахдаа
Хар халзан туулай болгон нууж
Ханиаж бүлээрэхээс харамлахдаа
Халууныг минь биөдээ шингээж
Өлгийтэй надад амиа тавьсаар
Өлзийтэй ижий өөрийгөө мартсан!
Сүүн мөрөн минь гэнэт ширгэж
Сүүлчийн дусал нь нулимстай урсаж
Ижий уул өвөр дээр нурахад л
Илий орчлонд үхлийг анх үзсэн!
Алаг заяанаас
Ардаа нуух эхтэй явсан би
Элэг дэвтээж
Энгэрт асах үртэй болоод
Аминаасаа илүү үрээ хайрлах
Амьтны зөнг биөэрээ амссан!
Заяагүй хар нэхлийг бүүр таньсан!
Замгүй хар үхэлтэй нүүр тулсан!
Сүүдэр дагасан энэ үхлээс
Сүү үнэртсэн үрээ өмөөрч
Хаалган дээрээ
Жагарын найман тахил зуруулсан
Халз хоймороо
Жаргалын найман морь тахисан
Чагтага юугаар өлзий утас ороосон
Чандмань бумбаар өлгийн буян хураасан
Ширмэлээ хүртэл насан хээтэй хийсэн
Ширдэгээ хүртэл нар зөв тойруулсан
Бойтгондоо хонхтой
Бор халзан туулайгаа
Зүглээд ирэх элээн сүүдрээс харамлан
Зүүн хацартаа нааж,
Зүүдэнд хуурах үнэгэн гүйдлээс харамлан
Зүрхэн талдаа нууж
Хойморын нар дагуулан үрээ өсгөнө
Хийморийн сан тавиулан өсгөхдөө л өсгөнө
Yхлийг үхтэл нь хуурч чадахгүй ч
Yрээ өстөл нь үхлийг хуурч дөнгөнө!
Б.Доржпалам 1995 ОН
Хөөрлийн шүлэг
Тэр үнээн! би хөөрүү хүн
Тэнгэр дээр төрсөн гэж өөрийгөө
Харсаар байтал худлаа хэлж
Халуурч шүлэглэсэн хүн
Тэргэл цагаан сарыг нь чамайгаа гэж
Бүлээрч шүлэглэсэн хүн
Тэр ч бүү хэл
Будант тэнгэрийн танихгүй оддыг минийх гэж
Булааж шүлэглэсэн хүн, хүлцэл өчмүү!
Өчсөн, өчөөгүй би дэхиад л
Онгирох нь
Өндөр тэнгэрийн үүлс ахиад л
Зангирах нь
Хүлэглэж давхисан морины ам ч
Халах нь
Хүрдэн их дэлхийг мөндөр цохиж алах нь
Минийх гэж хэлэх нь
Онгирох юм надад их бий
Хялмаалсан олон одод миний
Алаг нүднээс аргамжаатай
Хязгааргүй их тоо бүхэн миний
Арван хуруунаас торгомжоотой
Миний
Онгирох
Орон зай ийм!
Өөрчилж зогссон газар бүхэнд
Өөрөөс минь үүсдэг
Дөрвөн зүг үзүүргүй
Өндрөөс минь дээшээ
Өсөж үргэлжилсэн
Босоо шулуун хязгааргүй
Миний
Хөөрөх
Хөх тэнгэр энэ!
Би онгирохдоо
Цэнхэр хорвоогийн уудамд
Шахцалдахгүй тонгочих гэсэн юм
Цэнгэг усныхаа мандлаас
Шартахгүй залгилах гэсэн юм
Онгирох юм надад их байна
Yгүйрлийн зуднаас
Түрүүлж нүүгээд
Багширсан сүрэг байна
Yүлэн сүүдэрээс хоцорч нүүгээд
Бараадсан бууц байна
Галтай чулуу, устай чулуу, задын чулуу
Газар далай, тэнгэрийн гурван чулуу
Гурвуулаа надад байна
Аяа!Би наанадаж онгирьюу
Талын шуурганаас өрсөж босож
Буур хилэгнүүлэх нь
Таанын толгойноос шүүдэр түүж
Шилээ уурлуулах нь
Аяа! Би цаанадаж онгирьюу
Лусын охинтой
Даалуудаж
Луутай тэнгэрт
Yүлүүдэх нь
Ардын дууныхаа
Хө хө нугалааг
Хөх алчуур шиг хийсгэж
Айраг дэмбээ намрынхаа
Алтан дэлбээ найран дээр
Агсан морьтой ханхалзаж
Аяа! Би дахиад л
Шүлэглэх нь
Анхилхан мод ахиад л
Гөлөглөх нь
Орчлон хорвоо бас л
Дунших нь
Онгодоор бичсэн шүлгээ би
Унших нь
Уншихгүй гэсэн чинь
Уурласан өвгөд
Удмаа залгуулахгүй гэж
Айлгасан юм
Уншихгүй гэсэн чинь
Уйлсан бүсгүй
Уруулаа өгөхгүй гэж
Туньсан юм
Онгирохгүй байя гэсэн чинь
Одтой тэнгэр хилэгнэж
Онгодоо өгөхгүй гэсэн юм
Онгирохгүй байя гэсэн чинь
Онгон лус дургүйцэж
Охиноо өгөхгүй гэсэн юм
Тэр үнээн, би хөөрүү хүн
Тэнгэр дээр төрсөн гэж харсаар байтал худлаа хэлж
Зүтгэж шүлэглэсэн хүн
Тэр ч бүү хэл огт танихгүй бүсгүйг миний гэж
Зүтгэж шүлэглэсэн хүн
Тэд бүхнээс хүлцэл эс өчмүү.
Ц.Хулан 1994 ОН
Ганцхан ээждээ унших шүлэг
Намрын уулнаа бугын урамдахыг сонсоорой
Намайг ухаажихыг үзэх гэж ижий минь та урт наслаарай
Манцуйдаа ирж таныг би ганцхан удаа жаргаасан
Магадгүй тэрнээс хойш дандаа зовоосон
Ганцхан намайг гэж ижий минь та
Газар дээр хэчнээн увидастай төрсөн юм бэ?
Баривчийг минь эсгэж, хуримын өмсгөл чимэглэж
Балчраас минь өдийг хүртэл та оёдолчин явлаа
Оточ маналын хувилгаан ийм байдаг уу гэлтэй
Орон дээрээс минь алгасалгүй тонгойж
Дэрэн дээр намайг бүлээрч хонох болгонд
Дэлхийд хамгийн сайн эмч минь та байлаа
Аягаа эвдэн, эрхэлж ядсан намайг
Аргадсандаа алиалагч болж өмнө минь эргэлдсэн
“А” үсэг бичих гээд будилж цөхөж суухад минь
Алдаатай байхад нь улаан цайм онц тавьдаг багш минь
Цаг оройтсон болзооноос эргэж ирэхэд
Цагдаа, эсвэл үүдний манаач
Сар нарны ээлжгүй гал сахисан тогооч
Сангийн бойпорт арц уугиулж маань уншсан лам аа…
Шүхэр тэнгэрийн дор алдаж эндэх тоолонд минь
Шүүхийн тогтоол уншдаг яллагч нь та мөртлөө
Даамай их хайр тань аанай л хэвээрээ
Давж заалдсан өмгөөлөгч болж зовлонгоос намайг суллана аа
Жигжид бурхныг олон мутартай гэлцэнэ
Жижигхэн энэ биө чинь түүнээс ч олон гартай юм шиг
Элбэг их хайр, Ээжий гэдэг нэр тань
Энэ орчлонгоос авсан хамгийн том алдар аа
Зүүний сүвэгчээр ч багтах он жилийн урсгалд
Зүгээр л дэргэд минь байж хайрла
Ижий гэж дуудах болгондоо баярладаг
Ижил хэдэн хүүхэддээ урт насалж хайрла!
Д.Цоодол 1993 ОН
Миний муусайн найз нар
Толгойтой болгон мөнгөнд үхэж
Торготой нэг нь
Хоргой зүүдлэх орчлонд
Шүлгээр өвчилж
Ардын дуунд уярч
Шүдэнз шиг асч
Зул шиг унтарч явдаг аа
Миний муусайн найз нар
Цанхаалж
«Оны тэргүүн бүсгүй»-д сэвж
Цаадах нь тоохгүй бол бүр сайхан бичиж
Цагийн лантуун дор
Цавтаж явсан ч
Царцанги амьдралын гавал дээр
Цахиур болон хагарч
Цалгисан хувь заяа
Миний муусайн найз нар!
Тоонотой гэр нь тэнд
Ундуй сундуй хэвтлээ чиг
Тоотой насаа олны төлөө
Задгай мөнгө шиг үрж
Цэрэг Шандорын унасан
Тулалдааны талбараас
Цэцэн Ли бай сар тэвэрч уйлсан
Мөрний урсгал дундаас
Нацагдоржийн тарчилсан
Шоронгийн зэвүүн өрөө
Нанчидаа Чойномын хөнтөрсөн
Дарсны ширээний дэргэдээс
Найрагчид
Найз нар минь үгээ хэлж
Нар хүн хоёрыг өмөөрч
Нажид худал хоёрыг
Навтаргын цаас шиг базаж хаядаг аа
Гашуун юмны донтой гэж атлаа
Гар дороос нь
Гайхамшигт бадаг төрөх л болно
Галзуу соггуу түшмэдүүд хэлэг!
Гагцхүү
Миний муусайн найз нар л
Газар дэлхийн хамаг халууныг
Ганцхан биөдээ авч дагжих болно
Сумнаас дор үгээ тэднээс онил!
Судсандаа нартай юм чинь дээ бид
Шатсаар л дуусна!
Шоргоолж шиг бужигнах энэ орчлон
Шорон гяндан, хуримын цагаан өргөөтэй
Шоовдорловч гунихгүй хэдэн найрагчтай
Будда
Христо
Аллах
Бууж ирээд та нартай уулзталаа хол оо
Бурхнаас дор гэж биднийг битгий гол оо!
Будаг, үнэн хоёрыг ялгуулъя гэвэл
Бусад нь нэмэргүй ээ
Наад хэдэн «навсгар»-ыгаа хайрла!
Миний муусайн найз нарыг хайрла!
Б.Лхагвасүрэн 1992 ОН
Хил дээр бичсэн шүлэг
Хүний нутагт явсан цулбуур эвхэж
Хилийнх нь боомтод ирлээ
Торгон хилийн эмзэг зурвасны цаана
Тортог суугаагүй эх орны минь сэжүүр
Амаржих гэж байгаа эхийн хормой шиг намайг
Алтан харганатай толгод нь өндөлзөнхөн байна
Хилийн эрхэм түшмэл
Хээмсэгхэн ширтэж хуудас тараана
Асуулт бүхэн нь хариулт нэхсэн түүн дээр
Аль улсын иргэн болох ...гэж асуусан байна
“Монгол” гэж
Зургаан хана шиг үсгийг
Зурхайн хөх тэнгэрээс доош нь урсгаж бичлээ
-Монголд хэдий хугацаагаар суу...гэж бас асууж байна
-Үхтлээ суунаа
-Үхсэн хойно, сүнс нь хүртэл монголын харъяат гэж бичлээ
-Зарах юм байна уу? гэсэн хүмүүс
Завсраар нь бас гүйлдэнэ
Мохоо хутга шиг нүд нь
Монголоо зарах уу гэж асуух шиг сэрдхийлгэнэ
-Yгүй дээ
Yгүй!
Хардаг нүд гэмээнэ
Цавчихыг нь мартаж өмгөөлсөн
Хальдаг амь гэмээнэ
Yхэхийг нь мартаж өмөөрсөн
Нутгаа өгснөөс үхсэн минь дээр гэж цус нь буцалсан
Нумын хөвч, аагтай илдний үр садыг монгол гэдэг юм
Нуугаад байхад чинь цухалзаад байгаа санаагаа ав!
Нутаг руу минь унагасан
Нүдээ ав!
Өвөг дээдэс минь
Ясаа дор нь ивсэн
“Өндөр” оронд минь санаархваас
Заяа чинь дутна.
Б.Ичинхорлоо 1991 ОН
Эх нутаг
Цав цагаан навчис тэнгэрээс хагдарч
Хуучин гутлын уланд чихарна
Цас орж байна гэж намайг тэнэглэхэд
Хүмүүс аанай л толгой дохино
Тэс хөлдүү моддын нөмөрт
Даль хумин болжмор чичирч
Зовлонт эх нутгийнхаа тухай
Золгүй шүлэгч гиюүрэн дуулна
Энд би оршуулгын газар шигээ дасч
Элгээ өмлөн хоромхон чулуужнам
Хуучин танил шиг элэгдмэл саран
Хувхай мөчирт гэрлээ унагаж
Хилэгнэл харууслын дуу
Хэрээ мэт айсуй
Цөөхөн байгаасай гэмээр яг энэ орой л
Цөмрөв үргэчихлээ шүү, сэтгэлийн хун шувууд...
Намуун борооноор оддыг нэг ажихнаа
Намар л юм байлгүй дээ, навч хагдрах ч шиг...
Болдогсон бол яг л одоо
Бодлоо тээж эмээгийн цайны усанд явмаар
Цангасан чулуу дэвтээж бороо шиврэх нь
Чамайг үхэж гэж зүүдлээд сэрэх мэт
Шүлэг мэт Монголын тал дээгүүр
Шөнө мэт уянга хөглөрнөм
Халуун залуу насыг чинь би алган дээрээ бөмбөрүүлсээн
Хагацаж чадсан бол эргэж хараад хэрэггүй
Зөнгөөр амьдралын минь бурангуй өдрүүд өөрийн төрхтэй болохоор л
Зүрх сэтгэл минь үгүй мэт хоосровч нөмөр дулаан.
Б.Ичинхорлоо 1990 ОН
Тэнгэр
Миний Монголын тэнгэрийг эсгэх гэж
Бусдын од харавдаггүй
Миний Монголын тэнгэрт эрхлэх гэж
Бусдын од шохоорхдог юм
Миний Монголын тэнгэрт өдөлсөн шувуу
Бусдын тэнгэрт өдөө цацдаггүй
Миний Монголын тэнгэрт өссөн бүргэд
Будант газар ясаа тавьдаггүй
Ц.Чимэддорж 1989 ОН
Малчин
Нарны даллагатай газар дээр хэдэн малаа гэж
Намрын дунд сарын арван тавны тэнгэр ажигласан
Цаг цагийн үөрт төрхөө алдаж эвдрэлгүй
Цадиг туүх улбаапж өвгөдийнхөө нутагт эзэн суусан
Шигшиг дарсан тоонондоо утаа зуусан хадагтай
Ширмэл тойруулга дээрээ азын дөрвөн бэрхтэй
Давхиад буухад цоожгүй айл малчин таных
Даянд ганцхан цуургагүй сэтгэл малчин таных
Ботгоо голсон ингээ хөөслөн хамт уйлна
Бороо орохгүй болохоор овоогоо тайж даллана
Өөнтөгч хорвоод гомдвол хуураа татаж тайтгарна
Өөрөө өөртэйгөө ярьж орчлонгийн ээдрээг тайлна
Хуруундаа бөгж чихэндээ ээмэг зүүг гэхээсээ
Хурц түргэн морьдоо цул мөнгөөр хазаарласан
Мэдэл сүр албан тушаал хөөцөлдөхийг
Мичин жилийн ааш зуднаас ч дорд бодсон
Ардынхаа дуу билгийг морин дэл дээр тогтооосон
Алтан гуутай зурганд нь түмний эх янцгаасан
Сур хар элдэхдээ ч бодлоо цуг элддэгийг
Сургуульд үзсэнээ мартсан ч өвгөдийнхөө үгийг мартаагүй
Хонь мал дэлэндэж хорвоог барах нь гэж гутардаггүй
Ховор бараа дагуулсан баярын бичгэнд хөөрдөггүй
Огт болохгүй юмыг ч болж л байна гэж боддог
Оройн дээд төрийнхөө сүр сүлдэнд залбирдаг
Малгайн утаа сэргээж нэрмэлд жаахан халахаараа
Мал буянаа яаж адуулан маллахыг
Марксизмаар заалгахгүй ээ гээд хэлчихдэг
Эцэгтээ чөдрийн морийг дөхүүлж тусад орсон
Эхээс төрөхийн малчин амьдралын хар ухаан
Хишиг өдөр тааруулан хонины бэлчээрт уулзаж
Хэв хадаг шиг тэнгэр дор дөрөө гөлөм харшуулж
Ижий аавын минь нутаг гэж нэг баярлаж
Ивээл жилтэй юм бид хоёр гэж нэг уярч
Гаруул унаган мориныхоо жолоог сул орхиж
Ганзага ширэлдтэл тэврэлдэн эмээл дээрээ түшилцсэн хайр
Нутгийнхаа чулуугаар тоглож өссөн эгэл заяа нийтгэж
Нутгийнхаа л чулуугаар тулгалсан гал болж ассан
Дүүрэн хишиг нь дэлгэрсэн малаан нэг бөөцийлөх
Дөрвөн хананы дундах биднийгээ нэг бөөцийлөх
Ганган хээнцэр хот руу бүгдээрээ нүүчихвэл
Галаа хэн нь манах байна даа гэж санаа зовох
Дээдсийн алтан хэрэгсүүр хүн чулуу
Дэргэд минь малын бэлчээрт байхад
Эднийгээ орхиод би хаачих юм бэ
Элэнцгээ хийж төв бараадах юм бэ? гэж уурлах
Их дэлтэй морьд эмээлтэйгээ байхад
Эзэн Чингэсийн голомт дүрэлзэнхэн байхад
Уулс дэрлэж хонь мал ноолсон бор гэртээ
Утаа үнэрлэж яваад л үхьө дээ гэж учирлах
Цасан шуурга хэрж уулстайгаа хамт даарсан
Цагийн шуурга сөрж улстайгаа хамт зүдэрсэн
Чулуу ирлэн хурдлах салхин зэв хүлгээ
Цуутай наадмын тэнгэр дор нар зөв гаргасан
Эцэг минь малчин, ижий минь малчин
Ингэхэд би чинь хаана унасан хэний хэн билээ
Хан орчлонд зартай нууц товчооны морьдыг
Хар тугийн дор сүргээсээ барьж эмээллэсэн
Чулуу ирлэн хурдлах салхин зэв хүлгээ
Цуутай наадмын тэнгэр дор нар зөв гаргасан
Арвин буянтай малаа бурхнаасаа илүү тахисан
Аугаа ихээ мэддэггүй аугаа их улс
Албаны тамгатай цаасыг униндаа хавчуулж мартавч
Адууныхаа тамгыг болохоор хадганд ороож залсан
Цууриа хадны сүгнээс ч буурал намтар нь арилахгуй
Чулуун зэвсгийн үөэс хэдхэн дүү малчин.
Т.Галсан 1988 ОН
Жирмийн сүлжээ
“Жирмийн сүлжээ” хэмээх дөрвөн мөртийн цоморлигоос
1.Афган андын асуулт
Таны нутагт эрийн гурван наадам болдог юм гэв үү?
Таван зуун арван хоёр бөхөөс нь нэг нь үзүүрлэдэг юм гэв үү?
Нар тэр өдөр жаргахаа мартан наадамддаг юм гэв үү?
Мянган морь уралдаж гав ганц нь түрүүлдэг юм гэв үү?
2.Уртын дуу
Уудам саруулхнаараа яг л Монголын дорнот тал
Утга гүнзгийгээрээ яг л гүн ухааны нэвтэрхий толь
Уяхан хөглөгөөрөө яг л эх хүний сүүн сэтгэл
Уртын дуу монгол дуу удахгүй сансрын аялгуу!
3. Ухаант буурлын асуулт
Гол гатлаагүй хүнийг усчин гэдэг юм уу?
Тал туулаагүй морийг унаа гэдэг юм уу?
Гал асаагаагүй бүсгүйг бэр гэдэг юм уу?
Хил манаагүй хөвгүүнийг эр гэдэг юм уу?
4.Хос дэрний дууль
Хоорондоо хоорондоо холдохгүй ээ хө! гэх шиг
Хоёр дэр зэрэгцэн хэвтэнэ
Үнэнч хосын дэр болохоосоо урьд
Үүр нэгтэй шувуу байсныг буу гэрчилнэ!
5.Үр ач өсч торнихын нууц
Идээ ундаа элбэгтэй айлд хүү төө өсдөг
Инээд баясал цалгиастай айлд хүү тохой өсдөг
Итгэл хайр тэгшрээстэй айлд хүү дэлэм өсдөг
Эрдэм ажил хослоостой айлд хүү алд өсдөг.
6.Эх
Анаж занаж дайсан хүүгийг нь хороохоор иржээ
Ачтай эх нь үрээ нүднийхээ цэцгийд нуужээ
Хартай дайсан хүүгий нь хаана байгааг харчихжээ
Хайртай эх нь үрээ зүрхнийхээ тольдонд нуужээ
П.Бадарч 1987 ОН
Тэмээ
Тэмээ-таван хошуу малын минь нэг
Тэмээ- таван амьд эрдэнийн минь нэг
Тэмээ- таван тивийн улсаас манайд олон бий
Тэмээ- тал, хангай, говь гурван нутагт минь бий
Арслан, заантай цуг бэлчиж сая жилийн тэртээд ч байсан
Айл, хүн хоёртой ижилсэж таван мянган жилийг элээсэн
Амгалан, аварга хоёрын бэлгэдэл мэт биөтэй заяасан
Алтан дэлхийд энэ тэмээ гэдэг сайхан амьтаан
Нээрээ би тийм ээ гэх шиг
Нэр нь хүртэл тэмээ
Туг ширээ бөхнөөс нь халуун илч дүүгээд
Тууж явахад хүртэл дулаахан гэж жигтэйхэн
Туульс үлгэрт баатар болон хэлцэгдсэн ч
Туулай элэнцтэйгийг нь бодохоор өрөвдөм хөөрхий.
Ус нэг уугаад гарвал гурван гурав ес хонодог
Уяж сойгоод эдлэхэд гучин хоног өл даадаг
Урт холын аянд эцэж цуцсан гэж дуулдаагүй
Унаган говио орхиж нутаг ердөө шилээгүй
Найрсаг итгэмтгий зангийг нь домогт өгүүлэхдээ
Найранд очих буганд эврээ өгсөн гэдэг юм
Надад эврийг минь авчирч явна уу хэмээн
Найдвар горь тасрахгүй одоо ч алсыг харуулдсаар
Туждаа үнэнчийн баталгаа гэрсэг гэдэг нь аргагүй
Тулганы үнсийг ч санаад хоньтой хотолж ирдэг
Туурга нэвт шуургыг өдөрчийн газраас мэдэрч
Тухалж нэг л хэвтвэл тэнгэр аястал тэсдэг
Өргөн орчлонд ургасан өвс цэцгэн дундаас
Өргөст бут шаваг, аль л хатуу хүтүүд нь дурлах
Өлгийтэй жаахан хүүгээ бөхнөөс нь зүүгээд нүүхэд
Өөжин хөдөлгөх ээж шиг нь бүүвэй бүүвэй гэж алхлах
Авгай хүүхэд шаваад ноосы нь зулгааж байхад
Ав ав гэх шиг гув гув дуугарч зогсох
Ачаа бараа тэгнэж үйлий нь үзэх гэж байхад
Арай өндөрдөөд байна уу гэх шиг өөрөө хэвтээд намсах
Орчлон эх дэлхий нараа бүтэн тойртол
Олдсон жаахан үрээ хэвлийдээ тээж өсгөдөг
Олон гүвээний цаана бутны цэцгэнд согтсон ч
Охин ботгоо гунганахад сэвхийтэл эргээд тэшүүлдэг
Агар зандан шугуй шиг хүрээнтэн сүрэглэж явахад нь ч тэмээ л гэдэг
Аясын салхи дагаж орь ганцаараа явахад нь ч тэмээ л гэдэг
Алаглах циркийн манөжөд аялгуут хөгжмийн эгшгээр
Алдарт вальс бүжиглэхэд нь ч, жүжигчин гэдэггүй тэмээ л гэдэг
Санаа сэрэггүй тайвандаа үрээ голж мунгинахад нь
Саалийн үнэр ханхалсан бүсгүй хүн хөөсөлж
Салхинд ч эгшиглэдэг хуураа учирлуулан татаад өгөхөөр
Сайхан хүрэн нүднээсээ нулимс бөмбөрүүлэн гэмшдэг
Нээрээ би тийм ээ гэх шиг
Нэр нь хүртэл тэмээ.
Яргуйт дэлхийн бэлчээрт цөөхөрч байх нь харамсалтай
Ялдамхан энэ орчлонд бусармаг зантай явснаас
Ядахдаа тэмээ шиг явахсан гэж би л хувьдаа бодном
Оньст хүрдэт машины минь гал тос дутаад
Очих газрын дунд саатаж юуны магад
Олс дээсээр хөтлөөд хаа ч хүрсэн итгэлтэй
Оньст төхникээс ялгаатай тэмээ-мөнхийн найдварт унаа
Тэмээ-таван хошуу малын минь нэг
Тэмээ-таван амьд эрдэнийн минь нэг
Тэмээ-таван тивийн улсаас манайд л илүүтэй бий
Тэмээ-тал, хангай, говь гурвал нутагт минь дүүрэн бэлчиж байг!
Т.Очирхүү 1986 ОН
Чулууны магтаал
Эргэн тойрон хадтай Балбархайн хаваржаанд би
Эхний дуугаа чулуунд хадааж төрсөн
Ээжээс анх тасарсан миний нялхын хүй
Энэ л бууцны чулуун дунд үлдсэн
Хүй, дуу хоёр минь чулуунд шингээстэй
Хүний орчлонд тэгэхээр би чулуунаас уяатай
Хөлд орохоосоо өмнө би чулуун дээгүүр мөлхсөн
Хөлд орохдоо би чулуун дээр боссон
Хашаа хороогоо ч чулуугаар барьж
Хатуу өвлийг ч чулуугаар хаадаг
Хана хэрмийг ч чулуугаар өрж
Халуун галаа ч чулуугаар тулгалдаг
Арвай тариагаа ч чулуугаар татаж
Агг морьдоо ч чулуугаар аргамждаг
Уулын минь хөх чулуу орсон юмыг нэрлэхээс
Уулын минь хөх чулуу ороогүйг нэрлэсэн нь амар
Юугаараа баян билээ?
Түүгээрээ бахархана
Юм юмны түрүүнд уулынхан чулуугаа л магтана
Эрдэнийн чулуу нь зам гудас хэвтдэг
Элбэг баян уулсаараа бахархана
Орд харш, зам, талбай, гүүр, далан бүгд чулуу
Охид, хүүхнүүдийн гоёл чимэг, ээмэг, бөгж бүгд чулуу
Оргил өндрийн овоо тахилга бүгд чулуу
Он улирсан хөшөө, хиргэсүүр бүгд чулуу
Эх газрын алаг чулуу орсон юмыг нэрлэснээс
Энэ дэлхийд чулуугүй юмыг нэрлэсэн нь амар
Хөлд орохоосоо өмнө би чулуун дээгүүр мөлхсөн
Хөлд орохдоо би чулуун дээр боссон
Чулуун дунд өсөж төрсөн уулынхан бид
Чулууны үнийг мэддэг улс
Эмээлт морио харж шинждэг шигээ
Эрдэнийн чулууг таньдаг улс
Манай нутгийн буурал өвгөд
Машины үнэтэй гаанс зуудаг
Айлчин гийчнийхээ амрыг эрж
Алаг манан хөөргөөр тамхилдаг
Чулуун дунд өсөж төрсөн уулынхан бид
Чулууны идийг мэддэг улс
Болор шилийг зүсдэг алмааз ч болдог
Болд төмрийг элээдэг билүү ч болдог
Зөөлөн, хатуугийн туйл
Зөвхөн чулуунд л шингэсэн байдаг
Чулуун дунд өсөж төрсөн уулынхан бид
Чулууны бөхийг мэддэг улс
Он цагийг тээсэн гүүрийн багана ч болдог
Орд харшийг ч даасан суурийн биө ч болдог
Ган шиг батын эрхэм чанар
Гагцхүү чулуунд л шингэсэн байдаг
Эр зориг, баатарлалын тухай
Энэ чулуугүйгээр сэтгэшгүй
Уул давж, чулуу өргөж
Урт замд сульдахгүй юм бол
Газрын чулуун бөөрөн дээр
Ганц ч атугай халтирч, даарч хонохгүй юм бол
Гавьтай ямар эр хүн байх билээ?
Байгалийн сайхан, аян замын тухай
Бас л чулуугүйгээр санашгүй
Уудам дэлхий цулгуй тэгшхэн
Урал ч гэж байхгүй, Алтан ч гэж байхгүй бол
Ургахын нартай ядаж ганцхан удаа
Уулын хяр дээр золгоогүй бол
Угтаа ямар нүд тайлсан хүн байх билээ?
Алдар гавьяа, одонгийн тухай
Аанай л чулуугүйгээр ярьшгүй
Цагийг эззлсэн суутны алтаар сийлсэн нэр
Цагаан гантиг дээр суурилж байж мөнхөрнө
Эрэлхэг баатрын алтан таван хошуу одон
Эрдэнийн чулуу шигтгэж байж тодорно
Хөлд орохоосоо өмнө би
чулуун дээгүүр мөлхсөн
Хөлд орохдоо би чулуун дээр боссон
Хорвоог таниулсан багын минь тоглоом чулуу байсан
Хожим миний суусан байшин чулуу байсан
Унаган багын тоглоомын чулуун гэрээс
Улаанбаатарын өнөөгийн сууц хүртэл
Эр биө минь чулуун дунд өсөж
Эх орноо чулуутай цуг дуулсан
Эхлээд би эх орноо бүхийлд нь бичсэн
Энэ надад ахадсан
Дараа нь би алтайгаа бичсэн
Дахиад л надад томдсон
Хожим сүүлд нь би
Хол хөдөө үлдсэн аргамжааны чулуугаа бичсэн
Уулын хүү миний чулууны магтаал
Угтаа чухам эндээс л эхэлсэн
Өвдөг тулж мөлхсөн
Өлмий тулж боссон
Сэтгэл хүлэг хоёроо цуг аргамжсан
Сэрүүн алтайгийн минь ширхэг чулуу
Өөрийг минь элээх
Өлгий дээр минь босгох
Эхний бөгөөд эцсийн чулуу
Энэ чулуу-миний чулуу.
Л.Хасар- 2008 он.(2009 он л доо уг нь)
Миний нэг өдөр ингэж санагдаад
6 цаг 30 минут
Хар дарсан зүүд үргэлжилж
Яргачин бурхан нүдийг минь сохолж, хэлийг минь сугалж
Мөчийг минь тасдаж зовооно
Улайрсан яргандаа тэд чихийг минь авахаа мартаад
“Одоо яах уу” хэмээн мэгдэн сандралдана
Хар дарсан зүүд
7 цаг 30 минут
Манай ванны өрөөнд жоомнууд
Амиа тэврэн гүйлдээд
Жоомны цус зэвтэй ус шиг крантнаас гоожоод
Сав нь нялцайгаад
Оо хатаад
Шүд нь биш оо цав цагаан санагдаад
Шар шүдтэй амаараа
Шар юм, хар юм, улаан юм ярихаар би гарч одно
10 цаг 00 минут
Гудамж дүүрэн хүмүүс тарни унших мэт
Зовлон, зовлон гэж үглээд
Зөгий шиг дүнгэнэлдээд
Хөгширч үглэх үг нь дуусахаараа
Хэдхэн удаа тарни уншаад үхнэ дээ гэж бодогдоод
Энэ хот зөгийний үүр шиг санагдаад
Балыг нь бурхан өглөөний цайндаа хийж уугаад л
12 цаг 30 минут
Өдрийн цайндаа зөгийн бал хийгээд
Дөнгөж ууж эхлэх гэж байтал
Лусын дагина, бурхны элч
Хөөрхөн гоё тэнэг, гоё харагддаг бүсгүй урдуур явж
Өдрийн цайг халбага шиг хөлөөрөө туучаад
Залуучууд гаслаад, хөлөг онгоц ч живээд
Лусын дагина зүгээр яваад өгнө
Тэр буланд суугаа охин л надтай хамт живнэ дээ гэж санагдаад
Миний цай тэр олон залуучуудыг залгисан далайн ус шиг шорвог санагдаад
13 цаг 13 минут
Гудамжаар алхаад, миний гарыг чанга атгаад
Миний мөрийг налаад
Хэзээ энэ охинтой танилцсанаа би мартаад
Гудамж нарийсаж тэдний гэр лүү улам ойртоод
Олон давхар цоожтой айлын хаалга онгойж өгөхгүй удаад
Зүрх минь цагийн зүүнээс хурдан цохиод
Энэ гэрийн эзэн охиноо харамлаж буруу газар олон цоож хийсэн байх
Ханхай хоосон гэр хов хоосон санагдаад
Нүцгэн охин Венерагийн баримал шиг санагдаад
Хэрэггүй санагдах баахан номтой тавиур дээр
18 цаг 30 минут
Хэн нэгэн дээр очмоор санагдаад
Канёо, Ницше, Бодлер, Рембү үхснийг санаад
Үхэл тэдэнтэй дайралдах байлгүй
Архины мухлаг ормоор санагдаад
Цонхоор нь харахад тэд архины шилэн дотор сууж байгаа юм шиг
Архиар тархиа угаая гэж бодоод тархиа мушгихад
Ус асгараад, шал дэмий
Шил нь согтож, тасарч унахгүй болохоор нь
Шил шиг болмоор гэнэт санагдаад
Хэн нэгэн дээр очмоор санагдаад
21 цаг 20 минут
Нарны нүд хорсож улайгаад
Хүмүүсээс зугатаад, салхи шал согтуу
Тэнгэр хүртэл согтуу, агсан тавьж уйлаад
Нулимс нь үсчиж, намайг норгоод
Газар согтуу хурхираад
Би ганцаараа эв эрүүл, гэр лүүгээ алхаад
Сар хөндөлдөөд, шалбаагт хэвтээд
Би сарыг туучаад, гэрт ирсэн
Гутал нойтон
Сар нойтон байдаг юм байна гэж мэдээд
Орон дээр миний биеийн хэв үлэг гүрвэлийн мөр шиг санагдаад
Би гэрээсээ гараад удсан юм байна
Өглөө
Өчигдөр согтуу байсан салхи, тэнгэр, газар, хот зүв зүгээр
Би ганцаараа шартсан бас хар дарсан зүүдээ ярихаар
Ижий рүүгээ очихоор гудмаар алхаад
Ш.Лхамноржмаа 2007 ОН
Газрын үг
Эх орондоо харьж урсдаг
Халхын гол сэтгэл минь билээ
Их л хол харьд суугаа миний төрлүүд элгэн минь дээ
Сэлэнгэ минь байгаль руу яарсан ч гэлээ
Сэвх нь ногоо болж ургадаг
Орчлонгийн хамаг амьтныг
Олсон гээсэн нүгэл буянтай нь
Хорол газар минь хотойж даасан юм
Жигүүртэн жигүүртэн гээд
Тэнгэрт өндөглөх биш
Жиргэж жиргэж газарт буудаг
Тал наргүй бүтэн дэлхийн
Татах хүч нь газар
Тэнүүн талын минь гар дэлхийн алд болно
Тэндээс хумсын чинээ бүү хороо
Өндөлзөнхөн ургаа уулс бүхэн минь амьтай юм
Үрсийг минь битгий зовоо
Давж ургадаг түүх минь өртөнцийх билээ
Давж заалдсан хорвоо минь дээ
Ханцуй наймаа омог огшуун байсан ч гэлээ
Халхын нутаг гэрэл болж зураг ээ
Гэрийн буйр, хонины бууц, хүйн чулуу
Ганцыг нь ч бүү хөнд дөө, өртөнц хөлсөнө
Хот балгадаар орчлонг дүүргэвэл
Хаана нь бид амьдрах юм бэ?
Юу ч үгүй ирсэн, юүдэнгүй, цувгүй
Юндэн, Балган нөхөр ч үгүй
Газартаа газар болох гэж
Ганцхан түүндээ эзэн байх гэж
Гавьяаг нь ардаа үлдээх гэж
Гавьж төрсөн юм, гийж төрсөн юм, бид
Элгийг нь эмтэлбэл элэг
Эмжээрийг нь ханзалбал элэг
Дотроос нь уудалбал элэг
Довыг нь сэндийлбэл элэг
Эмтэрнэ ээ эмтэрнэ
Эхлэл гэдэг төгсгөл байдаг шиг
Тэр цагт
Зөнөсөн хорвоо бүгдийг сэгсэрнэ
Зоосондоо дэлхий дарагдаж бөхнө
Газрын үг үнэн билээ
Гашуун ч гэсэн мэдтүгэй
Гаравын галавт дагасугай
Б. Галсансүх 2006 ОН
Англи хэлтэнд итгэж зориулав
…Чихэнү чимэг болсон аялгуу сайхан монгол хэл… Б.Ринчен
Загас, сармагчин хоёртой хэлээ ололцолгүй
Зовж, хэлмэрч хайж 1600 үөийг туулахад
Зуслан эсвэл өвөлжөө рүүгээ нүүх аятайхан санагдаад, Арслан, заан агнаж, агуйд амьдрах аягүй санагдаад 1200 үө өнгөрлөө
Монголын радио хятадаар мэндлэхэд би үхнэ.
Өвөө, эмээ хоёрт минь үсэг нүдлүүлэх гэж 24 нь нойргүй хоноод
Өөрийн минь номыг хэвлэх гэж 22 үө минь хүлээхийн жаргал эдлээд
Нэг зуун мянган жилийн өмнөх их мөстлөгөөр бурхан цусыг минь хөлдөөхгүй гэж зовоод
Наранд итгэхгүй надад цахилгаан зуух өвлүүлэх гэсээр зургаан ч үө барагдлаа
Монголын телевиз солонгосоор цаг агаарын мэдээ уншихад би үхнэ
Шуурга тавьсан солирын бөмбөгдөлтөнд бөмбөрцөг 20 тэрбум жил ёолоод
Шөнө, сар хоёрыг төрүүлсэн нар 10 тэрбум жил ганцаардаад
Шоргоолж юм уу, өтний өвөг сарнаа явагч шиг хорвоог хэмжсээр зургаан тэрбум жил наслахад
Шугуйн жимсийг зах дээр надад 10 жилийн өмнө худалдаж байлаа
Монголын сонинууд японоор мэдээ нийтлэхэд би үхнэ.
Ж.Мөнхбат 2005 ОН
Бурхан хүсэл
Мэнэнгийн тал мэт тархсан их эвийг нэгтгэж
Сэлэнгийн урсгал мэт их хүчийг хурааж
Ерөөлийн хадагт хүслээ өс болгон зангидаж
Есөн тугтаа хүчээ нэг болгож залбирсан
Өвгөдийн минь өв
Өрлөгийн минь эв
Мандаж гандаж зовсон эх орноо
Маргааш хайрлана гэвэл орой биш үү элгэн түмээн
Төрийн сүлд өршөө гэж сүүгээ өргөдөг үрстээ
Төмөр мэд хатуурхвал буруу биш үү эх ороон
Хадаг дэлгэсэн гарт чинь эв байна уу гэж
Хаан төрдөг гэрт чинь эе байна уу гэж
Хасбуу тамганы дардас бүтэн байна уу гэж
Хаан төрийн чинь сүлд босоо байна уу гэж
Бүтэн заяатай Монголын хаяа бүтэн байна уу гэж
Бүүвэйн дуутай гэрт чинь удам ариун байна уу гэж
Эх орныхоо дархан хилийг алтан шарилаараа зурсан
Эцэг өвгөдийн сүнс биднээс асууж байна
Эрхт төрийн сүлдэн биднээс асууж байна
Арга билэг зөрөлдсөн алтан соёнбо шиг
Арслан заан ноцолдсон аавын гэрийн хормой шиг
Өрөөл өрөөлийн нүд тааруулж хүслээ шивнэе
Есөн зоосны нүх таруулж хүслээ шивнэө.
Жадны үзүүрээр монгол гэдэг нэрийг
Хадны сүг зурагтай нь сийлж үлдээснийг амилуулж хайрла
Тургиж манддаг номхон улаан наран дор
Тулганы гал шиг бадарсан төрийг минь амилуулж хайрла
Буутай дайсан ирвээс онинд нь эхэлж орох
Бугтай нөхцөж ирвээс ширгэнд нь эхэлж орох
Булгилах энэ л зүрхнийхээ чин ганцхан хүслийг
Бурхан танд шивнэлээ шүү,
Бурхан чамайг бурхан өршөөг өө!
Ж. Баяржаргал 2004 ОН
Арга билгийн ертөнц
Хөхөмдөг манант ертөнцөд сэтгэхүйн тулааныг өдөө гэж
Хүн сүмбэ гүрнээс эзэн богдын зүг давалгаа хаясан
Хүрэн улаан тамлага цус ихтэй тэнгис
Булгилж түрхрэн байж намайг төрүүлсэн юм
Бурхад нь эзэнгүй юм шиг шивээ хялганатай тал нутаг
Өргөслөн тарчлааж тосч авсан
Түүхийг буцаах хүрдийг Архимед шиг хөшинө гэж
Төмөр хаан Бурашанинтай нийлж овоолсон хүний араг яс
Нурж шаргин байж намайг төрүүлсэн юм
Номын мэргэд нь эзэнгүй юм шиг
Шиминус чөтгөрийн тогоо хөмөрсөн гүйдэл дундуур өсөн торнисон
Амьд байгалийн цус нулимс хар хөлсийг мэдэр гэж
Ассурын орны цохилтын гэрэлт долгион уулзаж тэсэрнэ
Дорнын хээр талыг цөмлөхөд би төрсөн
Угаасаа эзэнгүй эх нутгийн
Хайлмаг нарны гэрэлд жихүүцэж амьдарна
Дэлхийн явдлыг гэрлийн жилтэй харьцуул гэж
Дайсны бөмбөрцгөөс гадагш тийрэлтийн үзэгдэх зураа
Цацран соёрхож төв Азийн үүрийг мандуулахад би төрсөн
Тэнгэрийн сүүн зам эх барьсан эл өндөрлөгт
Тэнгисийн шуугиан хүрч иртэл эх нутагтаа би амьд явна
Д.Урианхай 2003 он
Шөнийн онгоц
Гэнэт сэрэггүй цочин,
Гэгээн-харанхуй тэнгэр рүү нүд зүглэв
Гэрлэн мөрөн агаараар урсах шиг
Долоон бурхан газар руу уралдах шиг
Дотор загатнуулсан хурц туяан бороо харц урхидав
Онгоц!
Харанхуй шөний тэнгэрээс
Халим шиг аварга онгоц
Сансраас үг чирэн ирэх шиг
Салхиараа модод залбируулан шунгаж
Буудалд газардаж харагдав
Би ч ялгаагүй, хэзээ нэг
Гэгээн-харанхуй тэнгэрээс
Гэнэт,
Шөнийн онгоц шиг газардаж
Жигүүрээ хумина...
“Урианхай наснаас...” гэсэн
Уулс нүүх мэт үгс,
Харанхуй шөнийн тэнгэрээс бууж буй
Халим шиг том онгоцны
Улс улс асах гэрэл шиг
Тэнгэр цуулан тарна...
Жижигхэн зай бараагнуулах
Жирийн мэдээний үг бүр
Цагийн завсаргүй ургасан
Цагаан уул-амьдралын минь
Үнийг зарлаж “лацадсан”
Үнэний тамга дэрлэж үлдэнэ...
Би-
Хэмжээнд харгалздаг орон зайд
Хэт шөнөдөөд
Буудалд бууснаас биш
Тэнгэрт олсон зайгаа шахуулж
Тэнхээ, түлшээ замд барснаас
Газардаж буй бус шөнийн онгоц!
Түр буудаллаад эргэж ниснэ
Түлшний минь чанар нээгдээгүйгээс
Нэрлэж би эс чадна...
Хурдан морьдын эргээнд
Туурайнаас нь нисэх хайрга шиг амьдралыг
Хуй салхины алгадалт шиг зовлонг
Хүүхдийн хэл зайрмаг долоох шиг амтлан
Цаг нь түлхэгдээгүй
Дуу нь зохиогдоогүй
Ирээдүйн инээдэнд “хайлуулах”-аар ниснэ!
Суух гэж уралдагсдыг багтаах гэж
Суудлынхаа дотоод нягтыг чигжсээр
Хоосонд тэлж буй орчлонгийн
Хорох нь ховор зайнаас халиад
Ус, гал, хилгүй сүлэгдэх
Учирзүйн хязгаар руу мултарч
Дэлхийгээсээ дэндүү алсад дэлбэрч
Харагдахгүй удаа ч магад!
Гэвч,
Гэгээн-харанхуйн зүйг нууцалсан
“Хар хайрцаг” минь бүтэн
Хайр, үнэнээ оршоосон шүлгүүдийг минь эгшиглүүлэн
Ижий мэлмийт эх орноос минь төөрөлгүй
Ишиг, хурганыхаа бэлчээрт
Бор шувуу шиг бууна аа!
А.Эрдэнэ-Очир 2002 ОН
Зам
Ээж минь анх сүүгээр чулууг нь зөөллөж
Эцэг минь өргөсийг нь түүсэн цэцэгт зам
Үйлийн үрийн усанд эвдэгдсэн эхлэлтэй
Уулзахын баярт эгцэрч яараад
Хагацлын гунигт донсолсон донхолтой
Учир байдлын хорвоод гэнэн сэрэмжгүй төөрсөн
Униарт мушгиа хавцал дээр
Ухаантан тэнэг хоёр ээрсэн
Миний зам
Хажуу бургасанд гөрөөс янзагалж
Асга хаднаас янгир хальсан энэ замд
Хаврын толгод дунд ингэ гунганаж
Зээр зэрэглээ сүвлэн цахилсан энэ замд
Тал санаашрал намрын тэнгэр уйлагнаж
Тогоруу буцсан энэ замд
Тавилан заяаны харгуй дагаж
Ноход хуцсан энэ замд
Салаа гэзэгтэй охин амраг болон учирч
Үрийн баяр хотолж хамт алхая
Салхины буруу зүүдэнд аавыгаа алдаж
Нулимас хамт асгав
Сүүлчийн ганц дэлхий цагийн хязгааргүйд уусахад ч
Сүү татуулан гэрэлтэх тодын тод зам
Энэ миний хувьхан заяаны зам аа
Ц.Бавуудорж 2001 ОН
Хүрэл чоно
Хүрэл чоно улина
Тэнгэр газар тэмтэгрэх
Тэр Хүннү нутагт
Хүрэл чоно улина
Жавартай болоод уяралтай энэ улианд
Жаргах ч хэцүү, гуних ч хэцүү
Эрэмгий болоод зоримог энэ улианд
Энэлэх ч хэцүү, эргэлзэх ч хэцүү
Морин чинээ Хүрэл чоно
Монголоор дүүрэн улина
Хан Хэнтий дайвж сонсоно
Хатан Хэрлэн цалгиж сонсоно
Захгүй Мэнэн алдалж сонсоно
Цаст Очирваань догширч сонсоно
Хүрэл чоно улина
Хөх совинт адуу, хүн хоёроос өөр
Хөрстөд нэн ч сонсохгүй, сонсогдохгүй
Хүрэл чоно улина
Их дайнч хар илд шиг
Чонын улианд
Энэ дэлхий дагжин чичирч
Бүсээ чангалж байсан санагдана
Бүүр түүр, тийм совин хааяа татна
Хүрэл чоно улина
Молцоглосон даахийг эвийлж улина
Модун Шаниюг мордуулж улина
Эсгий гүрнийг хурайлж улина
Их хар сүлдийг хуурдаж улина
Шинийн хоёрны саран дээр улина
Шихи хутагийн буурин дээр оцойж улина
Хүрэл чоно улина
Үр нь ээжээ мартахад улина
Үс залуугаараа бууралтахад улина
Арганд хүү суулгасан
Ачаа хөсгийг бараадаж улина
Амар амгалангийн хормойноос
Зүүгдэж улина
Хүрэл чоно улина
Цээжин дотор улина
Сэтгэл дотор улина
Нүдэнд хөх гал бутартал
Нүүрэнд ягаан дөл бадартал
Чоно улина
Сүүлчийн болоод эхний энэ дэлхийд
Сүж энхрий улина
Сүүнд цус дусахад улина
Цусанд сүү дусахад улина
Хүрэл чоно улина
Их хайр цантахад улина
Эндсэн цадигаа мартахад улина
Хүрэл чоно улина
Хан орчлонг цууртал улив гэж эмээхэд
Харин үгүй
Хагархайг нь хөвөрдөж улина
Хагацалт орчлонг хувааж улив гэж эмээхэд
Харин үгүй
Сэмэрхийг нь хөвөрдөж улина
Хүрэл чоно улина
Хаан гүрний тэнгэрийг харамлаж улина
Архирч улина
Халтар өвстэй талаа эвхэж улина
Дэлгэж улина
Надтай хамт төрж ульсан
Хүрэл чоно
Нартай хамт үлдэж улих
Хүрэл чоно
Нум шиг улина
Сум шиг улина
Морин чинээ Хүрэл чоно
Монголоор дүүрэн улина
Гурвэн зуун ясны минь
Алтан заадал бүхэн
Салж сонсоно
Нийлж сонсоно
Гучин үөийн дээдэс минь
Сэрж сонсоно
Босч сонсоно
Хүрэл чоно улина
Хүннү чоно улина
Хөрст энэ орчлонд
Хөх тэнгэр улина
Хүрэл чоно тэнгэр улина
Улина ...
Г.Мөнхцэцэг 2000 ОН
Янжинлхам бурханд гуйж мөргөх шүлэг
Энгэрийн чинь дууг сонсож
Эвэршиж хатсан сэтгэлээ хөглөж
Эгшиглэнт эх таны өлмийн салхийг үргээж
Эрхэлж гуйх нэгэн шүлэг өргөмүү:
Гэрийн үүдийг угаах гэж эм амьтан бүхэн сүүтэй төрдөг юм гэнэ
Эгшиг дуу алдуулж ятга юугаа тоглож
Энгэр ялдам Янжинлхам тэнгэрээс хааяа бууж ирдэг юм гэнэ
Үгээ барж хэльө , үнэнээ дэлгэж хэльө
Цөхөрч мөргөсөн бүхнийг сүүдэртээ ч болов багтааж хайрла
Авьяастай нь мөлхөж , азай нь хөлжиж
Шүлэглэдэг , эгшиглэдэг алин боловч
Шуналт эрвээхэйн үлгэр шиг
Шатаж үхэж байна энэ хорвоод чинь
Өөрийгөө хоосолж бусдыг жаргаадаг
Өөхөн дэнгийн гэрэл шиг нар сарыг нэвширтэл нь дуулчихаад
Намарждаггүй шувуу шиг хурдхан үдэлчихдэг
Нулимс ихтэй энэ урлагийнхны насыг нь жаахан нэмж хайрла
Хааны ордон хатдаар хахаж байхад
Харин л муусайн салбадай нар тэднийг инээлгэх гэж
Хагарсан шаазан эвлүүлж ядах шиг
Хар үс нь дотроосоо цайж байдаг юм
Олныг баясгасан нэг нь жаргадаг гэдэг худал байна
Овоо л амьдарсан даа гэж итгэсэн минь худал байна
Одод унаж иртэл ганган дуулдаг Дашням
Гартаа тулах таяггүй сөхөрсөн гэдэг
Гишгэж яваа энэ газрыг минь хаана нь од домнож байгаа юм бэ?
Нацагдорж, Ядамсүрэн, Чойном нарын урьдад жаргасан нь хаа байна
Сэрүүн амьддаа зурж зурж асаагаагүй галыг нь
Сэмхэн хулгайлаад үлдчихсэн юм шиг одоо л бид өртөж байна шүү дээ
Элдэвлэж элдэвлэж энгэр цоолдог одон шагнал
Элээтлээ ямар эдэнтэйгээ цуг байх биш
Ихийн их авьяас харин эзнээ дагуулж буцдаггүй юм
Асгарсан дарс шиг үөрлэж үөрлэчихээд
Ардаа орхих үөэ согтоож үлдээдэг юм
Эгшиглэнт тэнгэр Янжинлхам минь сонсож хайрла
Ядарсан Монголын минь ахадсан ухааныг
Хярвасан дөнхөөс нь салгаж хайрла
Ямар хүнээс харамлаж наргих биш
Ямартаа баясгадаг авьяасыг нь өнгө оруулж хайрла, Янжинлхам минь .
Ц.Чимэддорж 1999 он
Элсэн тасархай
Хөх тэнгэр хэцэлсэн
Чингисийн морины уяаны мод
Хөгнөхан, Батхан
Хөглөрсөн их уулсын дунд
Нарлаг торлог халтар элс
Эмгэн харганатай бөхийсөн
Элсэн тасархай
Бөгтөр сэрвээ нь бөөрлөнө
Туулай хяр нь бүдэг хул зээ нь
Салхитай үймсэн газрын заадас шиг энэ элс
Тэнгэрийн заадал руу нурж буйлсан
Галав элээсэн алтан бүргэдэс
Тэмүжиний хөсөгтэй нүүж туусан
Морь болгон нь тамгатай
Монгол газрын тасархай
Гүрнийг зангидсан дэлхийн
Гүрвэлийн чинээхэн улаан элс
Унтарсан санаатай хүмүүний
Ухааны завсраар асгарсан
Зээрийн мөртэй шар нурлага
Дээгүүр нь ниссэн шувуу
Хийсч тасарна
Хоёр айл унь нь шажигнаж тасарна
Хонь мал нь майлалдан тасарна
Гүмхэн хонгор өвс нь орилолдон байж тасарна
Хазаарын наран үүрсч тасарна
Харсан хүний хөмсөг нумарч тасарна
Монгол өөртэйгөө оролдож тасарна
Эзэн тэнгэр тасарна.
Б.Лхагвасүрэн 1998 ОН
Ижийтэйгээ байхад
Хагарсан чулуу дахиад хэзээ ч эвлэдэггүй шиг
Yнэнээ хэльө!
Нулимсаараа зуурч хэльө!
Хагацахын цагт үхэл давж уулздаггүй шиг
Yнэнээ хэльө!
Амьсгалаа эангидаж хэльө!
Ижийтэйгээ байхад би баян байсан...
Орилсоор ижийдээ очин нулимсаа арчуулахад
Одод бүгдээрээ миний нүдэн дотор л түгдэг байсан...
Ижий минь инээгээд над руу ирэхэд
Энэхэн дэлхийн наран над дээр л асгардаг байсан...
Ижийтэйгээ байхад би баян байсан...
Араг үүрсэн ижийнхээ ар өвөрт гүйхэд
Аараг толгодын элс алтаар нурдаг байсан
Бөртөн бөртөн зэрэглээ хормойтой минь орооцолдож
Бүжин бор хөлийн минь сайрыг долоодог байсан
Ижийтэйгээ байхад би баян байсан...
Судас нь лугшиж халуу дүүгсэн
Бурхны өвөр дээр тоглодог байсан
Сүнс зайлам харанхуйн дунд
Сүү нөмөрч унтдаг байсан
Ижийтэйгээ байхад би баян байсан...
Уул уулын орой уулздаггүй шиг
үнэнээ хэльө!
Эсээ шатааж хэльө!
Урсгал усан эргэж урсдаггүй шиг
үнэнээ хэльө!
Цусаа буцалгаж хэльө!
Ижийгээ амирласнаас хойш би гуйлгачин болсон
Гэхдээ...
Энэ хорвоогоос үхлээс бусдыг тоож гуйхгүй гуйлгачин болсон
Ижийтэйгээ байхад би баян байсан...
Д.Цоодол 1997 ОН
Хуучин дэр модны дууль
Төрсөн заяа минь хар мод билээ
Төөрсөн заяа минь
Төмөр замын дэр мод билээ
Хув хуучин дэр мод билээ
Цагтаа би жаргаж
Цармын хустай наргиж
Бийр шиг согсгор мөчрөөрөө нар өдсөн
Битүү хар шөнөөр тэргэл сар бодсон
Саруул дэлхийн чимэг сайхны нэгэн байлаа
Салж унахын тухай л зүүдэлсэнгүй явлаа
Цэцгэн дундаа ургуулсан эх орны дур юм чинь
Цэрэг шиг тушаалаа надад өгсөн юм
Цэлгэр талд замын дэр мод бол гэсэн юм
Сүүдэрт минь амрагууд болзохоо байв
Сүрэг шувууд мөчир дээр минь буухаа байв
Хэрэм тоглуулсан мод гэдгээ мартав
Хээгүй, хуучин дэр мод болов оо
Саруул уйтан хорвоог би дэрлэж
Салаа ган зам намайг дэрлэж
Сар өдрүүд шиг галт тэрэг дээгүүр минь цувж
Сая сая хүмүүс галт тэргээр цувж
Ган замыг төөлөөд хязгааргүй
Галт тэргийг тоолоод хязгааргүй
Хасахын олон тэмдэг шиг дэр мод би хуучин
Хаягдсан олон даалуу шиг хар мод би хуучин
Хал зовлонд ханасан буурал замчин шиг хуучин
Хараал, ерөөл, хан хорвоо шиг хуучин
Хатуу хэцүү ажил минь л дандаа шинэ ээ
Хаан харц хоёулаа ган замаар морилдог
Хатан болд замыг нь дэр мод мөрлөдөг
Өдөржин шөнөжин галт тэрэг давалгаа шиг нижгэнэдэг
Өвгөн дэр мод доороос нь данхраад шиг тулж байдаг
Ийшээ тийшээ яарахаас нь өөр
Илүү чухал ажил хүмүүст байдаггүй
Дэмтэй дэмгүй холхих та нарын хөлд
Дэлхий ядарч, дэр мод элэгддэгийг мэддэггүй ээ
Тэглээ гээд би хугарч нугарч болохгүй
Тэнхээ шавхсан ажлаасаа хуучин дэр мод халагдахгүй
Хэрвээ би л хотойх юм бол
Хэц ууланд, хэнз мод унах билээ
Хэцүү дэр модны албанд
Хэзээд нэг маань биөэ золих билээ
Алжааж, тэсэж, хатуужсан хуучин дэр мод би
Арай л үнс, тоос, шороо болж үзээгүй дайчин дэр мод би
Ачаатай ачаагүй, хүнтэй хүнгүй цуваа бүгдийг чинь даая
Дэлгээ хөх тэнгэр,
Бурхад, чөтгөр
Дэвэлзэж яарахын одонд төрсөн
Хүмүүс та нарыг цөмийг чинь даая
Дээр нь бас юу байна, дааяа
Би бол
Хуучин дэр мод
Мод нэртэй төмөр
Эр мод оо!
Монголоо гэсээр дуусах
Дэр мод оо!
Д.Төрбат 1996 ОН
Ижий шүлэг
Цугтаа амийг тусдаа болгож
Цусан хүйг тасдаж хайчлахад
Ижий минь сүү болон
Над руу, урсаж эхэлсэн
Ижийдээ би хүү болон
Нар руу ургаж эхэлсэн,
Харин
Гарын минь сүүдэртэй цуг
Гал самардан
Хөлийн минь сүүдэртэй цуг
Хөө өшигчин
Yхэл надтай
Ихэр төрсөн
Yнэрлэх үртэй болсон ижийд
Харамлах зовлон хамт ирсээн!
Харуй бүрийгээс харамлахдаа
Хар халзан туулай болгон нууж
Ханиаж бүлээрэхээс харамлахдаа
Халууныг минь биөдээ шингээж
Өлгийтэй надад амиа тавьсаар
Өлзийтэй ижий өөрийгөө мартсан!
Сүүн мөрөн минь гэнэт ширгэж
Сүүлчийн дусал нь нулимстай урсаж
Ижий уул өвөр дээр нурахад л
Илий орчлонд үхлийг анх үзсэн!
Алаг заяанаас
Ардаа нуух эхтэй явсан би
Элэг дэвтээж
Энгэрт асах үртэй болоод
Аминаасаа илүү үрээ хайрлах
Амьтны зөнг биөэрээ амссан!
Заяагүй хар нэхлийг бүүр таньсан!
Замгүй хар үхэлтэй нүүр тулсан!
Сүүдэр дагасан энэ үхлээс
Сүү үнэртсэн үрээ өмөөрч
Хаалган дээрээ
Жагарын найман тахил зуруулсан
Халз хоймороо
Жаргалын найман морь тахисан
Чагтага юугаар өлзий утас ороосон
Чандмань бумбаар өлгийн буян хураасан
Ширмэлээ хүртэл насан хээтэй хийсэн
Ширдэгээ хүртэл нар зөв тойруулсан
Бойтгондоо хонхтой
Бор халзан туулайгаа
Зүглээд ирэх элээн сүүдрээс харамлан
Зүүн хацартаа нааж,
Зүүдэнд хуурах үнэгэн гүйдлээс харамлан
Зүрхэн талдаа нууж
Хойморын нар дагуулан үрээ өсгөнө
Хийморийн сан тавиулан өсгөхдөө л өсгөнө
Yхлийг үхтэл нь хуурч чадахгүй ч
Yрээ өстөл нь үхлийг хуурч дөнгөнө!
Б.Доржпалам 1995 ОН
Хөөрлийн шүлэг
Тэр үнээн! би хөөрүү хүн
Тэнгэр дээр төрсөн гэж өөрийгөө
Харсаар байтал худлаа хэлж
Халуурч шүлэглэсэн хүн
Тэргэл цагаан сарыг нь чамайгаа гэж
Бүлээрч шүлэглэсэн хүн
Тэр ч бүү хэл
Будант тэнгэрийн танихгүй оддыг минийх гэж
Булааж шүлэглэсэн хүн, хүлцэл өчмүү!
Өчсөн, өчөөгүй би дэхиад л
Онгирох нь
Өндөр тэнгэрийн үүлс ахиад л
Зангирах нь
Хүлэглэж давхисан морины ам ч
Халах нь
Хүрдэн их дэлхийг мөндөр цохиж алах нь
Минийх гэж хэлэх нь
Онгирох юм надад их бий
Хялмаалсан олон одод миний
Алаг нүднээс аргамжаатай
Хязгааргүй их тоо бүхэн миний
Арван хуруунаас торгомжоотой
Миний
Онгирох
Орон зай ийм!
Өөрчилж зогссон газар бүхэнд
Өөрөөс минь үүсдэг
Дөрвөн зүг үзүүргүй
Өндрөөс минь дээшээ
Өсөж үргэлжилсэн
Босоо шулуун хязгааргүй
Миний
Хөөрөх
Хөх тэнгэр энэ!
Би онгирохдоо
Цэнхэр хорвоогийн уудамд
Шахцалдахгүй тонгочих гэсэн юм
Цэнгэг усныхаа мандлаас
Шартахгүй залгилах гэсэн юм
Онгирох юм надад их байна
Yгүйрлийн зуднаас
Түрүүлж нүүгээд
Багширсан сүрэг байна
Yүлэн сүүдэрээс хоцорч нүүгээд
Бараадсан бууц байна
Галтай чулуу, устай чулуу, задын чулуу
Газар далай, тэнгэрийн гурван чулуу
Гурвуулаа надад байна
Аяа!Би наанадаж онгирьюу
Талын шуурганаас өрсөж босож
Буур хилэгнүүлэх нь
Таанын толгойноос шүүдэр түүж
Шилээ уурлуулах нь
Аяа! Би цаанадаж онгирьюу
Лусын охинтой
Даалуудаж
Луутай тэнгэрт
Yүлүүдэх нь
Ардын дууныхаа
Хө хө нугалааг
Хөх алчуур шиг хийсгэж
Айраг дэмбээ намрынхаа
Алтан дэлбээ найран дээр
Агсан морьтой ханхалзаж
Аяа! Би дахиад л
Шүлэглэх нь
Анхилхан мод ахиад л
Гөлөглөх нь
Орчлон хорвоо бас л
Дунших нь
Онгодоор бичсэн шүлгээ би
Унших нь
Уншихгүй гэсэн чинь
Уурласан өвгөд
Удмаа залгуулахгүй гэж
Айлгасан юм
Уншихгүй гэсэн чинь
Уйлсан бүсгүй
Уруулаа өгөхгүй гэж
Туньсан юм
Онгирохгүй байя гэсэн чинь
Одтой тэнгэр хилэгнэж
Онгодоо өгөхгүй гэсэн юм
Онгирохгүй байя гэсэн чинь
Онгон лус дургүйцэж
Охиноо өгөхгүй гэсэн юм
Тэр үнээн, би хөөрүү хүн
Тэнгэр дээр төрсөн гэж харсаар байтал худлаа хэлж
Зүтгэж шүлэглэсэн хүн
Тэр ч бүү хэл огт танихгүй бүсгүйг миний гэж
Зүтгэж шүлэглэсэн хүн
Тэд бүхнээс хүлцэл эс өчмүү.
Ц.Хулан 1994 ОН
Ганцхан ээждээ унших шүлэг
Намрын уулнаа бугын урамдахыг сонсоорой
Намайг ухаажихыг үзэх гэж ижий минь та урт наслаарай
Манцуйдаа ирж таныг би ганцхан удаа жаргаасан
Магадгүй тэрнээс хойш дандаа зовоосон
Ганцхан намайг гэж ижий минь та
Газар дээр хэчнээн увидастай төрсөн юм бэ?
Баривчийг минь эсгэж, хуримын өмсгөл чимэглэж
Балчраас минь өдийг хүртэл та оёдолчин явлаа
Оточ маналын хувилгаан ийм байдаг уу гэлтэй
Орон дээрээс минь алгасалгүй тонгойж
Дэрэн дээр намайг бүлээрч хонох болгонд
Дэлхийд хамгийн сайн эмч минь та байлаа
Аягаа эвдэн, эрхэлж ядсан намайг
Аргадсандаа алиалагч болж өмнө минь эргэлдсэн
“А” үсэг бичих гээд будилж цөхөж суухад минь
Алдаатай байхад нь улаан цайм онц тавьдаг багш минь
Цаг оройтсон болзооноос эргэж ирэхэд
Цагдаа, эсвэл үүдний манаач
Сар нарны ээлжгүй гал сахисан тогооч
Сангийн бойпорт арц уугиулж маань уншсан лам аа…
Шүхэр тэнгэрийн дор алдаж эндэх тоолонд минь
Шүүхийн тогтоол уншдаг яллагч нь та мөртлөө
Даамай их хайр тань аанай л хэвээрээ
Давж заалдсан өмгөөлөгч болж зовлонгоос намайг суллана аа
Жигжид бурхныг олон мутартай гэлцэнэ
Жижигхэн энэ биө чинь түүнээс ч олон гартай юм шиг
Элбэг их хайр, Ээжий гэдэг нэр тань
Энэ орчлонгоос авсан хамгийн том алдар аа
Зүүний сүвэгчээр ч багтах он жилийн урсгалд
Зүгээр л дэргэд минь байж хайрла
Ижий гэж дуудах болгондоо баярладаг
Ижил хэдэн хүүхэддээ урт насалж хайрла!
Д.Цоодол 1993 ОН
Миний муусайн найз нар
Толгойтой болгон мөнгөнд үхэж
Торготой нэг нь
Хоргой зүүдлэх орчлонд
Шүлгээр өвчилж
Ардын дуунд уярч
Шүдэнз шиг асч
Зул шиг унтарч явдаг аа
Миний муусайн найз нар
Цанхаалж
«Оны тэргүүн бүсгүй»-д сэвж
Цаадах нь тоохгүй бол бүр сайхан бичиж
Цагийн лантуун дор
Цавтаж явсан ч
Царцанги амьдралын гавал дээр
Цахиур болон хагарч
Цалгисан хувь заяа
Миний муусайн найз нар!
Тоонотой гэр нь тэнд
Ундуй сундуй хэвтлээ чиг
Тоотой насаа олны төлөө
Задгай мөнгө шиг үрж
Цэрэг Шандорын унасан
Тулалдааны талбараас
Цэцэн Ли бай сар тэвэрч уйлсан
Мөрний урсгал дундаас
Нацагдоржийн тарчилсан
Шоронгийн зэвүүн өрөө
Нанчидаа Чойномын хөнтөрсөн
Дарсны ширээний дэргэдээс
Найрагчид
Найз нар минь үгээ хэлж
Нар хүн хоёрыг өмөөрч
Нажид худал хоёрыг
Навтаргын цаас шиг базаж хаядаг аа
Гашуун юмны донтой гэж атлаа
Гар дороос нь
Гайхамшигт бадаг төрөх л болно
Галзуу соггуу түшмэдүүд хэлэг!
Гагцхүү
Миний муусайн найз нар л
Газар дэлхийн хамаг халууныг
Ганцхан биөдээ авч дагжих болно
Сумнаас дор үгээ тэднээс онил!
Судсандаа нартай юм чинь дээ бид
Шатсаар л дуусна!
Шоргоолж шиг бужигнах энэ орчлон
Шорон гяндан, хуримын цагаан өргөөтэй
Шоовдорловч гунихгүй хэдэн найрагчтай
Будда
Христо
Аллах
Бууж ирээд та нартай уулзталаа хол оо
Бурхнаас дор гэж биднийг битгий гол оо!
Будаг, үнэн хоёрыг ялгуулъя гэвэл
Бусад нь нэмэргүй ээ
Наад хэдэн «навсгар»-ыгаа хайрла!
Миний муусайн найз нарыг хайрла!
Б.Лхагвасүрэн 1992 ОН
Хил дээр бичсэн шүлэг
Хүний нутагт явсан цулбуур эвхэж
Хилийнх нь боомтод ирлээ
Торгон хилийн эмзэг зурвасны цаана
Тортог суугаагүй эх орны минь сэжүүр
Амаржих гэж байгаа эхийн хормой шиг намайг
Алтан харганатай толгод нь өндөлзөнхөн байна
Хилийн эрхэм түшмэл
Хээмсэгхэн ширтэж хуудас тараана
Асуулт бүхэн нь хариулт нэхсэн түүн дээр
Аль улсын иргэн болох ...гэж асуусан байна
“Монгол” гэж
Зургаан хана шиг үсгийг
Зурхайн хөх тэнгэрээс доош нь урсгаж бичлээ
-Монголд хэдий хугацаагаар суу...гэж бас асууж байна
-Үхтлээ суунаа
-Үхсэн хойно, сүнс нь хүртэл монголын харъяат гэж бичлээ
-Зарах юм байна уу? гэсэн хүмүүс
Завсраар нь бас гүйлдэнэ
Мохоо хутга шиг нүд нь
Монголоо зарах уу гэж асуух шиг сэрдхийлгэнэ
-Yгүй дээ
Yгүй!
Хардаг нүд гэмээнэ
Цавчихыг нь мартаж өмгөөлсөн
Хальдаг амь гэмээнэ
Yхэхийг нь мартаж өмөөрсөн
Нутгаа өгснөөс үхсэн минь дээр гэж цус нь буцалсан
Нумын хөвч, аагтай илдний үр садыг монгол гэдэг юм
Нуугаад байхад чинь цухалзаад байгаа санаагаа ав!
Нутаг руу минь унагасан
Нүдээ ав!
Өвөг дээдэс минь
Ясаа дор нь ивсэн
“Өндөр” оронд минь санаархваас
Заяа чинь дутна.
Б.Ичинхорлоо 1991 ОН
Эх нутаг
Цав цагаан навчис тэнгэрээс хагдарч
Хуучин гутлын уланд чихарна
Цас орж байна гэж намайг тэнэглэхэд
Хүмүүс аанай л толгой дохино
Тэс хөлдүү моддын нөмөрт
Даль хумин болжмор чичирч
Зовлонт эх нутгийнхаа тухай
Золгүй шүлэгч гиюүрэн дуулна
Энд би оршуулгын газар шигээ дасч
Элгээ өмлөн хоромхон чулуужнам
Хуучин танил шиг элэгдмэл саран
Хувхай мөчирт гэрлээ унагаж
Хилэгнэл харууслын дуу
Хэрээ мэт айсуй
Цөөхөн байгаасай гэмээр яг энэ орой л
Цөмрөв үргэчихлээ шүү, сэтгэлийн хун шувууд...
Намуун борооноор оддыг нэг ажихнаа
Намар л юм байлгүй дээ, навч хагдрах ч шиг...
Болдогсон бол яг л одоо
Бодлоо тээж эмээгийн цайны усанд явмаар
Цангасан чулуу дэвтээж бороо шиврэх нь
Чамайг үхэж гэж зүүдлээд сэрэх мэт
Шүлэг мэт Монголын тал дээгүүр
Шөнө мэт уянга хөглөрнөм
Халуун залуу насыг чинь би алган дээрээ бөмбөрүүлсээн
Хагацаж чадсан бол эргэж хараад хэрэггүй
Зөнгөөр амьдралын минь бурангуй өдрүүд өөрийн төрхтэй болохоор л
Зүрх сэтгэл минь үгүй мэт хоосровч нөмөр дулаан.
Б.Ичинхорлоо 1990 ОН
Тэнгэр
Миний Монголын тэнгэрийг эсгэх гэж
Бусдын од харавдаггүй
Миний Монголын тэнгэрт эрхлэх гэж
Бусдын од шохоорхдог юм
Миний Монголын тэнгэрт өдөлсөн шувуу
Бусдын тэнгэрт өдөө цацдаггүй
Миний Монголын тэнгэрт өссөн бүргэд
Будант газар ясаа тавьдаггүй
Ц.Чимэддорж 1989 ОН
Малчин
Нарны даллагатай газар дээр хэдэн малаа гэж
Намрын дунд сарын арван тавны тэнгэр ажигласан
Цаг цагийн үөрт төрхөө алдаж эвдрэлгүй
Цадиг туүх улбаапж өвгөдийнхөө нутагт эзэн суусан
Шигшиг дарсан тоонондоо утаа зуусан хадагтай
Ширмэл тойруулга дээрээ азын дөрвөн бэрхтэй
Давхиад буухад цоожгүй айл малчин таных
Даянд ганцхан цуургагүй сэтгэл малчин таных
Ботгоо голсон ингээ хөөслөн хамт уйлна
Бороо орохгүй болохоор овоогоо тайж даллана
Өөнтөгч хорвоод гомдвол хуураа татаж тайтгарна
Өөрөө өөртэйгөө ярьж орчлонгийн ээдрээг тайлна
Хуруундаа бөгж чихэндээ ээмэг зүүг гэхээсээ
Хурц түргэн морьдоо цул мөнгөөр хазаарласан
Мэдэл сүр албан тушаал хөөцөлдөхийг
Мичин жилийн ааш зуднаас ч дорд бодсон
Ардынхаа дуу билгийг морин дэл дээр тогтооосон
Алтан гуутай зурганд нь түмний эх янцгаасан
Сур хар элдэхдээ ч бодлоо цуг элддэгийг
Сургуульд үзсэнээ мартсан ч өвгөдийнхөө үгийг мартаагүй
Хонь мал дэлэндэж хорвоог барах нь гэж гутардаггүй
Ховор бараа дагуулсан баярын бичгэнд хөөрдөггүй
Огт болохгүй юмыг ч болж л байна гэж боддог
Оройн дээд төрийнхөө сүр сүлдэнд залбирдаг
Малгайн утаа сэргээж нэрмэлд жаахан халахаараа
Мал буянаа яаж адуулан маллахыг
Марксизмаар заалгахгүй ээ гээд хэлчихдэг
Эцэгтээ чөдрийн морийг дөхүүлж тусад орсон
Эхээс төрөхийн малчин амьдралын хар ухаан
Хишиг өдөр тааруулан хонины бэлчээрт уулзаж
Хэв хадаг шиг тэнгэр дор дөрөө гөлөм харшуулж
Ижий аавын минь нутаг гэж нэг баярлаж
Ивээл жилтэй юм бид хоёр гэж нэг уярч
Гаруул унаган мориныхоо жолоог сул орхиж
Ганзага ширэлдтэл тэврэлдэн эмээл дээрээ түшилцсэн хайр
Нутгийнхаа чулуугаар тоглож өссөн эгэл заяа нийтгэж
Нутгийнхаа л чулуугаар тулгалсан гал болж ассан
Дүүрэн хишиг нь дэлгэрсэн малаан нэг бөөцийлөх
Дөрвөн хананы дундах биднийгээ нэг бөөцийлөх
Ганган хээнцэр хот руу бүгдээрээ нүүчихвэл
Галаа хэн нь манах байна даа гэж санаа зовох
Дээдсийн алтан хэрэгсүүр хүн чулуу
Дэргэд минь малын бэлчээрт байхад
Эднийгээ орхиод би хаачих юм бэ
Элэнцгээ хийж төв бараадах юм бэ? гэж уурлах
Их дэлтэй морьд эмээлтэйгээ байхад
Эзэн Чингэсийн голомт дүрэлзэнхэн байхад
Уулс дэрлэж хонь мал ноолсон бор гэртээ
Утаа үнэрлэж яваад л үхьө дээ гэж учирлах
Цасан шуурга хэрж уулстайгаа хамт даарсан
Цагийн шуурга сөрж улстайгаа хамт зүдэрсэн
Чулуу ирлэн хурдлах салхин зэв хүлгээ
Цуутай наадмын тэнгэр дор нар зөв гаргасан
Эцэг минь малчин, ижий минь малчин
Ингэхэд би чинь хаана унасан хэний хэн билээ
Хан орчлонд зартай нууц товчооны морьдыг
Хар тугийн дор сүргээсээ барьж эмээллэсэн
Чулуу ирлэн хурдлах салхин зэв хүлгээ
Цуутай наадмын тэнгэр дор нар зөв гаргасан
Арвин буянтай малаа бурхнаасаа илүү тахисан
Аугаа ихээ мэддэггүй аугаа их улс
Албаны тамгатай цаасыг униндаа хавчуулж мартавч
Адууныхаа тамгыг болохоор хадганд ороож залсан
Цууриа хадны сүгнээс ч буурал намтар нь арилахгуй
Чулуун зэвсгийн үөэс хэдхэн дүү малчин.
Т.Галсан 1988 ОН
Жирмийн сүлжээ
“Жирмийн сүлжээ” хэмээх дөрвөн мөртийн цоморлигоос
1.Афган андын асуулт
Таны нутагт эрийн гурван наадам болдог юм гэв үү?
Таван зуун арван хоёр бөхөөс нь нэг нь үзүүрлэдэг юм гэв үү?
Нар тэр өдөр жаргахаа мартан наадамддаг юм гэв үү?
Мянган морь уралдаж гав ганц нь түрүүлдэг юм гэв үү?
2.Уртын дуу
Уудам саруулхнаараа яг л Монголын дорнот тал
Утга гүнзгийгээрээ яг л гүн ухааны нэвтэрхий толь
Уяхан хөглөгөөрөө яг л эх хүний сүүн сэтгэл
Уртын дуу монгол дуу удахгүй сансрын аялгуу!
3. Ухаант буурлын асуулт
Гол гатлаагүй хүнийг усчин гэдэг юм уу?
Тал туулаагүй морийг унаа гэдэг юм уу?
Гал асаагаагүй бүсгүйг бэр гэдэг юм уу?
Хил манаагүй хөвгүүнийг эр гэдэг юм уу?
4.Хос дэрний дууль
Хоорондоо хоорондоо холдохгүй ээ хө! гэх шиг
Хоёр дэр зэрэгцэн хэвтэнэ
Үнэнч хосын дэр болохоосоо урьд
Үүр нэгтэй шувуу байсныг буу гэрчилнэ!
5.Үр ач өсч торнихын нууц
Идээ ундаа элбэгтэй айлд хүү төө өсдөг
Инээд баясал цалгиастай айлд хүү тохой өсдөг
Итгэл хайр тэгшрээстэй айлд хүү дэлэм өсдөг
Эрдэм ажил хослоостой айлд хүү алд өсдөг.
6.Эх
Анаж занаж дайсан хүүгийг нь хороохоор иржээ
Ачтай эх нь үрээ нүднийхээ цэцгийд нуужээ
Хартай дайсан хүүгий нь хаана байгааг харчихжээ
Хайртай эх нь үрээ зүрхнийхээ тольдонд нуужээ
П.Бадарч 1987 ОН
Тэмээ
Тэмээ-таван хошуу малын минь нэг
Тэмээ- таван амьд эрдэнийн минь нэг
Тэмээ- таван тивийн улсаас манайд олон бий
Тэмээ- тал, хангай, говь гурван нутагт минь бий
Арслан, заантай цуг бэлчиж сая жилийн тэртээд ч байсан
Айл, хүн хоёртой ижилсэж таван мянган жилийг элээсэн
Амгалан, аварга хоёрын бэлгэдэл мэт биөтэй заяасан
Алтан дэлхийд энэ тэмээ гэдэг сайхан амьтаан
Нээрээ би тийм ээ гэх шиг
Нэр нь хүртэл тэмээ
Туг ширээ бөхнөөс нь халуун илч дүүгээд
Тууж явахад хүртэл дулаахан гэж жигтэйхэн
Туульс үлгэрт баатар болон хэлцэгдсэн ч
Туулай элэнцтэйгийг нь бодохоор өрөвдөм хөөрхий.
Ус нэг уугаад гарвал гурван гурав ес хонодог
Уяж сойгоод эдлэхэд гучин хоног өл даадаг
Урт холын аянд эцэж цуцсан гэж дуулдаагүй
Унаган говио орхиж нутаг ердөө шилээгүй
Найрсаг итгэмтгий зангийг нь домогт өгүүлэхдээ
Найранд очих буганд эврээ өгсөн гэдэг юм
Надад эврийг минь авчирч явна уу хэмээн
Найдвар горь тасрахгүй одоо ч алсыг харуулдсаар
Туждаа үнэнчийн баталгаа гэрсэг гэдэг нь аргагүй
Тулганы үнсийг ч санаад хоньтой хотолж ирдэг
Туурга нэвт шуургыг өдөрчийн газраас мэдэрч
Тухалж нэг л хэвтвэл тэнгэр аястал тэсдэг
Өргөн орчлонд ургасан өвс цэцгэн дундаас
Өргөст бут шаваг, аль л хатуу хүтүүд нь дурлах
Өлгийтэй жаахан хүүгээ бөхнөөс нь зүүгээд нүүхэд
Өөжин хөдөлгөх ээж шиг нь бүүвэй бүүвэй гэж алхлах
Авгай хүүхэд шаваад ноосы нь зулгааж байхад
Ав ав гэх шиг гув гув дуугарч зогсох
Ачаа бараа тэгнэж үйлий нь үзэх гэж байхад
Арай өндөрдөөд байна уу гэх шиг өөрөө хэвтээд намсах
Орчлон эх дэлхий нараа бүтэн тойртол
Олдсон жаахан үрээ хэвлийдээ тээж өсгөдөг
Олон гүвээний цаана бутны цэцгэнд согтсон ч
Охин ботгоо гунганахад сэвхийтэл эргээд тэшүүлдэг
Агар зандан шугуй шиг хүрээнтэн сүрэглэж явахад нь ч тэмээ л гэдэг
Аясын салхи дагаж орь ганцаараа явахад нь ч тэмээ л гэдэг
Алаглах циркийн манөжөд аялгуут хөгжмийн эгшгээр
Алдарт вальс бүжиглэхэд нь ч, жүжигчин гэдэггүй тэмээ л гэдэг
Санаа сэрэггүй тайвандаа үрээ голж мунгинахад нь
Саалийн үнэр ханхалсан бүсгүй хүн хөөсөлж
Салхинд ч эгшиглэдэг хуураа учирлуулан татаад өгөхөөр
Сайхан хүрэн нүднээсээ нулимс бөмбөрүүлэн гэмшдэг
Нээрээ би тийм ээ гэх шиг
Нэр нь хүртэл тэмээ.
Яргуйт дэлхийн бэлчээрт цөөхөрч байх нь харамсалтай
Ялдамхан энэ орчлонд бусармаг зантай явснаас
Ядахдаа тэмээ шиг явахсан гэж би л хувьдаа бодном
Оньст хүрдэт машины минь гал тос дутаад
Очих газрын дунд саатаж юуны магад
Олс дээсээр хөтлөөд хаа ч хүрсэн итгэлтэй
Оньст төхникээс ялгаатай тэмээ-мөнхийн найдварт унаа
Тэмээ-таван хошуу малын минь нэг
Тэмээ-таван амьд эрдэнийн минь нэг
Тэмээ-таван тивийн улсаас манайд л илүүтэй бий
Тэмээ-тал, хангай, говь гурвал нутагт минь дүүрэн бэлчиж байг!
Т.Очирхүү 1986 ОН
Чулууны магтаал
Эргэн тойрон хадтай Балбархайн хаваржаанд би
Эхний дуугаа чулуунд хадааж төрсөн
Ээжээс анх тасарсан миний нялхын хүй
Энэ л бууцны чулуун дунд үлдсэн
Хүй, дуу хоёр минь чулуунд шингээстэй
Хүний орчлонд тэгэхээр би чулуунаас уяатай
Хөлд орохоосоо өмнө би чулуун дээгүүр мөлхсөн
Хөлд орохдоо би чулуун дээр боссон
Хашаа хороогоо ч чулуугаар барьж
Хатуу өвлийг ч чулуугаар хаадаг
Хана хэрмийг ч чулуугаар өрж
Халуун галаа ч чулуугаар тулгалдаг
Арвай тариагаа ч чулуугаар татаж
Агг морьдоо ч чулуугаар аргамждаг
Уулын минь хөх чулуу орсон юмыг нэрлэхээс
Уулын минь хөх чулуу ороогүйг нэрлэсэн нь амар
Юугаараа баян билээ?
Түүгээрээ бахархана
Юм юмны түрүүнд уулынхан чулуугаа л магтана
Эрдэнийн чулуу нь зам гудас хэвтдэг
Элбэг баян уулсаараа бахархана
Орд харш, зам, талбай, гүүр, далан бүгд чулуу
Охид, хүүхнүүдийн гоёл чимэг, ээмэг, бөгж бүгд чулуу
Оргил өндрийн овоо тахилга бүгд чулуу
Он улирсан хөшөө, хиргэсүүр бүгд чулуу
Эх газрын алаг чулуу орсон юмыг нэрлэснээс
Энэ дэлхийд чулуугүй юмыг нэрлэсэн нь амар
Хөлд орохоосоо өмнө би чулуун дээгүүр мөлхсөн
Хөлд орохдоо би чулуун дээр боссон
Чулуун дунд өсөж төрсөн уулынхан бид
Чулууны үнийг мэддэг улс
Эмээлт морио харж шинждэг шигээ
Эрдэнийн чулууг таньдаг улс
Манай нутгийн буурал өвгөд
Машины үнэтэй гаанс зуудаг
Айлчин гийчнийхээ амрыг эрж
Алаг манан хөөргөөр тамхилдаг
Чулуун дунд өсөж төрсөн уулынхан бид
Чулууны идийг мэддэг улс
Болор шилийг зүсдэг алмааз ч болдог
Болд төмрийг элээдэг билүү ч болдог
Зөөлөн, хатуугийн туйл
Зөвхөн чулуунд л шингэсэн байдаг
Чулуун дунд өсөж төрсөн уулынхан бид
Чулууны бөхийг мэддэг улс
Он цагийг тээсэн гүүрийн багана ч болдог
Орд харшийг ч даасан суурийн биө ч болдог
Ган шиг батын эрхэм чанар
Гагцхүү чулуунд л шингэсэн байдаг
Эр зориг, баатарлалын тухай
Энэ чулуугүйгээр сэтгэшгүй
Уул давж, чулуу өргөж
Урт замд сульдахгүй юм бол
Газрын чулуун бөөрөн дээр
Ганц ч атугай халтирч, даарч хонохгүй юм бол
Гавьтай ямар эр хүн байх билээ?
Байгалийн сайхан, аян замын тухай
Бас л чулуугүйгээр санашгүй
Уудам дэлхий цулгуй тэгшхэн
Урал ч гэж байхгүй, Алтан ч гэж байхгүй бол
Ургахын нартай ядаж ганцхан удаа
Уулын хяр дээр золгоогүй бол
Угтаа ямар нүд тайлсан хүн байх билээ?
Алдар гавьяа, одонгийн тухай
Аанай л чулуугүйгээр ярьшгүй
Цагийг эззлсэн суутны алтаар сийлсэн нэр
Цагаан гантиг дээр суурилж байж мөнхөрнө
Эрэлхэг баатрын алтан таван хошуу одон
Эрдэнийн чулуу шигтгэж байж тодорно
Хөлд орохоосоо өмнө би
чулуун дээгүүр мөлхсөн
Хөлд орохдоо би чулуун дээр боссон
Хорвоог таниулсан багын минь тоглоом чулуу байсан
Хожим миний суусан байшин чулуу байсан
Унаган багын тоглоомын чулуун гэрээс
Улаанбаатарын өнөөгийн сууц хүртэл
Эр биө минь чулуун дунд өсөж
Эх орноо чулуутай цуг дуулсан
Эхлээд би эх орноо бүхийлд нь бичсэн
Энэ надад ахадсан
Дараа нь би алтайгаа бичсэн
Дахиад л надад томдсон
Хожим сүүлд нь би
Хол хөдөө үлдсэн аргамжааны чулуугаа бичсэн
Уулын хүү миний чулууны магтаал
Угтаа чухам эндээс л эхэлсэн
Өвдөг тулж мөлхсөн
Өлмий тулж боссон
Сэтгэл хүлэг хоёроо цуг аргамжсан
Сэрүүн алтайгийн минь ширхэг чулуу
Өөрийг минь элээх
Өлгий дээр минь босгох
Эхний бөгөөд эцсийн чулуу
Энэ чулуу-миний чулуу.
Thursday, January 7, 2010
За нөгөө гайхал сүмо чинь эхлэх болсон юм байна шүү. Дүрэм журмандаа жаахан өөрчлөлт оруулах байх. Дэвжээнүүдээ байгуулаад бөхчүүдээ сонгоход бэлдэж байгаарай.
Hakuho Yokozuna Asashoryu
Kotooshu Ozeki Harumafuji
Kotomitsuki Ozeki Kaio
Baruto Sekiwake Chiyotaikai
Kotoshogiku Komusubi Kakuryu
Toyonoshima #1 Tochinoshin
Goeido #2 Miyabiyama
Hokutoriki #3 Kisenosato
Kakizoe #4 Takekaze
Yoshikaze #5 Kyokutenho
Bushuyama #6 Aminishiki
Tamawashi #7 Wakanosato
Tokitenku #8 Asasekiryu
Kokkai #9 Shotenro
Tochiozan #10 Aran
Takamisakari #11 Mokonami
Homasho #12 Tosayutaka
Tamanoshima #13 Shimotori
Iwakiyama #14 Hakuba
Kitataiki #15 Tochinonada
Koryu #16 Toyohibiki
Hakuho Yokozuna Asashoryu
Kotooshu Ozeki Harumafuji
Kotomitsuki Ozeki Kaio
Baruto Sekiwake Chiyotaikai
Kotoshogiku Komusubi Kakuryu
Toyonoshima #1 Tochinoshin
Goeido #2 Miyabiyama
Hokutoriki #3 Kisenosato
Kakizoe #4 Takekaze
Yoshikaze #5 Kyokutenho
Bushuyama #6 Aminishiki
Tamawashi #7 Wakanosato
Tokitenku #8 Asasekiryu
Kokkai #9 Shotenro
Tochiozan #10 Aran
Takamisakari #11 Mokonami
Homasho #12 Tosayutaka
Tamanoshima #13 Shimotori
Iwakiyama #14 Hakuba
Kitataiki #15 Tochinonada
Koryu #16 Toyohibiki
Monday, January 4, 2010
Сорил№1
2010 оны элсэлтйи ерөнхий шалгалтын сорилууд эхэллээ. 1 дэхь өдөр бүр одоо үзэж буй хичээлийнхээ түвшинд тохируулан сорил авна. 1-р сорил 2010-01-04
1. Дуламсүрэн 56
2. Гончигдорж 55
3. Хишигсүрэн 47
4. Нацагдулам 40
5. Батхонгор 39
6. Өлзийдүүрэн 38
7. Мөнхзул.Бт 36
8. Мөнхзул.Бб 35
9. Энхзаяа 35
10. Бямбасүрэн 34
11. Нацагсүрэн 34
12. Булгантамир 31
13. Амартүвшин 30
14. Дагиймаа 30
15. Цолмонгэрэл 28
16. Дүүрэнбаяр 25
17. Батхуяг 24
18. Ичинноров 19
19. Дашпүрэв 17
1. Дуламсүрэн 56
2. Гончигдорж 55
3. Хишигсүрэн 47
4. Нацагдулам 40
5. Батхонгор 39
6. Өлзийдүүрэн 38
7. Мөнхзул.Бт 36
8. Мөнхзул.Бб 35
9. Энхзаяа 35
10. Бямбасүрэн 34
11. Нацагсүрэн 34
12. Булгантамир 31
13. Амартүвшин 30
14. Дагиймаа 30
15. Цолмонгэрэл 28
16. Дүүрэнбаяр 25
17. Батхуяг 24
18. Ичинноров 19
19. Дашпүрэв 17
Friday, January 1, 2010
Шинэ он...
Шавь нартаа, манай сургалтын төвийг дэмжиж тусалдаг бүх хүмүүст шинэ оны баярын мэндийг дэвшүүлье!
Өчигдөр орой баахан л бударсан, манарсан цаш... өвгөн аавын ... тухай мессежүүд ирээд байсан, би нэгд "Zooz" гэснээс өөр хариу бичиж амжаагүй л явна. Учрыг нь олоход жаахан бэрх юм болоод байгаа.
Хуучин оны хангалттай олон газар, олон удаа, сар бүр дүгнэсэн бөгөөд 12 сар бол геометр сурсан сар гэхээс өөр юмгүй тул дүгнэлт бичих хэрэггүй гэж бодлоо. Харин шинэ оны зорилт гэж байх ёстой. Тэгэхдээ дэвшүүсэн зорилтууд бол байгаа шүү дээ.
1. Математик олимпиадны хувьд бол Эрдэнэмаад бүх үүрэг хариуцлагыг ноогдуулахаас өөр аргагүй. Одоо хүрээд байгаа түвшин, бэлтгэлжилт, олимпиадуудын туршлага, цаашдаа бэлтгэл хийх төлөвлөгөө... гээд бүхий л зүйлүүд тал талаасаа сайн бүрдсэн байгаа тул Эрдэнэмаа ажилт гаргах бүрэн боломжтойн дээр амжилт гаргах "шаардлагатай" байгаа билээ. Бүхий л Баянхонгорчуудын итгэл найдварыг 14 настайдаа үүрч явах хүнд бөгөөд хүндтэй, өөрийн хөдөлмөр зүтгэлээр олж авсан "үүрэг" түүнд нэгэнт бий болжээ. Лидер нь лидерийнхээ үүргийг сайн гүйцэтгэх ёстой, лидер нь сайн байвал хамт олны амжилт түүний хэрээр урагшилдаг гэсэн үгээ дахин сануулъя.Амжилт хүсье. Хуурай ах Цэгмидийн нутаг Ховдын цэнхэр хязгаарт очиход ердөө 4 сарын хугацаа л үлдээд байна. Энэ намраас хойш 3 сар гаруй бэлтгэл хийхдээ, бэлтгэлээ таслалгүй идэвхи чармайлттай байгаа, цаашид өсөн дэвжих бүрэн боломжтойгоо өдрөөс өдөрт харуулж буй Мөнхдалайд мөн амжилт хүсэх хэрэг гарч байна. Хашир туршлагатай Гончигдорж, өдрөөр биш цагаар хүч бяр нэмж байгаа 7-гийн 3 зэрэг Эрдэнэмааг дэмжин өөрсдийн ур чадвар, хүч чадлаа улсын олимпиадад сорин үзэх хүүхдүүд байна. Та бүхний хичээл зүтгэлээс Баянхонгорчуудын нүүр царай, хаан шинжлэх ухааны цаашдын хөгжил дэвшил, ирээдүй хамаарах тул бүгд чармайн бэлтгэлээ сайн хийх шаардлагатай болоод байна. Өдийгөөс 14 жилийн өмнө өөрийн нутагтаа зохион байгуулсан олимпиаднаас авсан цор ганц хүрэл медальтайгаа удаан эвлэрмээргүй байна шүү дээ. Бид чадах ёстой...
2. Сүүлийн 3 жил бид улсын мэдээлэл зүйн олимдианаас алт, мөнгө, хүрэл медалиуд хүртээд байгаа. Энэ жил медалийн буухиа үргэлжлэх эсэх нь зөвхөн Гончигдоржоос л хамаарах зүйл болоод байна. Дархан явахад бас л 4 сар орчмын хугацаа үлдээд байна. Бидэнд нөөц боломж, туршалага бол маш их байгаа. Одоо үүнийг л зөв зүйтэй ашиглах хэрэгтэй байна. Гончигдоржид амжилт хүсч, Баянхонгорчууд гялалзсан амжилтын буухиа чиний нуруун дээр ирснийг дахин сануулъя.
3. Урьдынхаас багахан сайжирсан ЭЕШ-ны 2009 оны дуусгаад 2010 онтой золгоод байна. Энэ жил харин багахан биш ихээхэн сайжирсаан гэдгээ нотлон үзүүлэхээр бид ажиллаж байна. Одоо миний харж буйгаар 4 сурагч 90%-д хүрсэн амжилт гаргахын зэрэгцээ, төдий тооны сурагчид 80%, 70%-ийн амжилт үзззлэх боломжтой байна. Улсын ЭЕШ-д оролцох тэр 40 50 хүүхдүүд дундаас нэгээр тогтохгүй "айраг" авах боломж бидэнд харагдаж байгаагаар 2010 он эхэлж байна. Цаашдаа ямархуу амьдрал туулах бэ? гэдгээ шийдэх хугацаа сараар биш өдрөөр хэмжигдэхээр хэмжээнд хүрээд байна. Ердөө 5 сарын дараа л бид дунд сургуульд 10 жил сурч олон арван багш нараар эрдэм заалгасаныхаа үр шимийг сорин үзэх хамгийн хариуцлагатай мөчид тулан ирээд байна. "Хамгийн хариуцлагатай" гэж болох ганц хавар ... түүний амжилттай давж чадвал бид ЭЕШ-ийн дүнгээр нотлогдсон эзэмшсэн мэдлэг чадвараа цаашид ч ашиглан их сургуульд амжилттай сурч чадах бүрэн баталгаатай болно. Лидер нь пидерийнхээ үүргийг сайн гүйцэтгэх ёстой биз дээ, бид сайн байх нь бүхий л талаараа ашигтай. Ядаж их сургуулийн багш нар "Баянхонгорынхон ч дээ, олиггүй муу амьтад..." гэж харахаа байчихвал мөн ч олон Баянхонгорчуудад ашиг тустай байх болно доо.
Монголын мэдээлэл зүйн олимпиалны медалийн буухиаг үргэлжлүүлж, Монголын математикийн олимпиаднаас медаль авч үзэх, ЭЕШ-д аймгийнхаа түүхэнд анх удаа A B үнэлгээнд хүрэх зорилттой 2010 он эхэлж байна. Хүн бүр өөрт ноогдсон үүрэг хариуцлага, өөрийн өмнө тулгарч буй зорилтоо биелүүлэхийн төлөө өөрийн хүч хөдөлмөрөө зориулан зүтгэж 2010 оныг баяр хөөр, амжилт бүтээл, мэдлэг чадвараар ... дүүрэн өнгөрүүлье.
Өчигдөр орой баахан л бударсан, манарсан цаш... өвгөн аавын ... тухай мессежүүд ирээд байсан, би нэгд "Zooz" гэснээс өөр хариу бичиж амжаагүй л явна. Учрыг нь олоход жаахан бэрх юм болоод байгаа.
Хуучин оны хангалттай олон газар, олон удаа, сар бүр дүгнэсэн бөгөөд 12 сар бол геометр сурсан сар гэхээс өөр юмгүй тул дүгнэлт бичих хэрэггүй гэж бодлоо. Харин шинэ оны зорилт гэж байх ёстой. Тэгэхдээ дэвшүүсэн зорилтууд бол байгаа шүү дээ.
1. Математик олимпиадны хувьд бол Эрдэнэмаад бүх үүрэг хариуцлагыг ноогдуулахаас өөр аргагүй. Одоо хүрээд байгаа түвшин, бэлтгэлжилт, олимпиадуудын туршлага, цаашдаа бэлтгэл хийх төлөвлөгөө... гээд бүхий л зүйлүүд тал талаасаа сайн бүрдсэн байгаа тул Эрдэнэмаа ажилт гаргах бүрэн боломжтойн дээр амжилт гаргах "шаардлагатай" байгаа билээ. Бүхий л Баянхонгорчуудын итгэл найдварыг 14 настайдаа үүрч явах хүнд бөгөөд хүндтэй, өөрийн хөдөлмөр зүтгэлээр олж авсан "үүрэг" түүнд нэгэнт бий болжээ. Лидер нь лидерийнхээ үүргийг сайн гүйцэтгэх ёстой, лидер нь сайн байвал хамт олны амжилт түүний хэрээр урагшилдаг гэсэн үгээ дахин сануулъя.Амжилт хүсье. Хуурай ах Цэгмидийн нутаг Ховдын цэнхэр хязгаарт очиход ердөө 4 сарын хугацаа л үлдээд байна. Энэ намраас хойш 3 сар гаруй бэлтгэл хийхдээ, бэлтгэлээ таслалгүй идэвхи чармайлттай байгаа, цаашид өсөн дэвжих бүрэн боломжтойгоо өдрөөс өдөрт харуулж буй Мөнхдалайд мөн амжилт хүсэх хэрэг гарч байна. Хашир туршлагатай Гончигдорж, өдрөөр биш цагаар хүч бяр нэмж байгаа 7-гийн 3 зэрэг Эрдэнэмааг дэмжин өөрсдийн ур чадвар, хүч чадлаа улсын олимпиадад сорин үзэх хүүхдүүд байна. Та бүхний хичээл зүтгэлээс Баянхонгорчуудын нүүр царай, хаан шинжлэх ухааны цаашдын хөгжил дэвшил, ирээдүй хамаарах тул бүгд чармайн бэлтгэлээ сайн хийх шаардлагатай болоод байна. Өдийгөөс 14 жилийн өмнө өөрийн нутагтаа зохион байгуулсан олимпиаднаас авсан цор ганц хүрэл медальтайгаа удаан эвлэрмээргүй байна шүү дээ. Бид чадах ёстой...
2. Сүүлийн 3 жил бид улсын мэдээлэл зүйн олимдианаас алт, мөнгө, хүрэл медалиуд хүртээд байгаа. Энэ жил медалийн буухиа үргэлжлэх эсэх нь зөвхөн Гончигдоржоос л хамаарах зүйл болоод байна. Дархан явахад бас л 4 сар орчмын хугацаа үлдээд байна. Бидэнд нөөц боломж, туршалага бол маш их байгаа. Одоо үүнийг л зөв зүйтэй ашиглах хэрэгтэй байна. Гончигдоржид амжилт хүсч, Баянхонгорчууд гялалзсан амжилтын буухиа чиний нуруун дээр ирснийг дахин сануулъя.
3. Урьдынхаас багахан сайжирсан ЭЕШ-ны 2009 оны дуусгаад 2010 онтой золгоод байна. Энэ жил харин багахан биш ихээхэн сайжирсаан гэдгээ нотлон үзүүлэхээр бид ажиллаж байна. Одоо миний харж буйгаар 4 сурагч 90%-д хүрсэн амжилт гаргахын зэрэгцээ, төдий тооны сурагчид 80%, 70%-ийн амжилт үзззлэх боломжтой байна. Улсын ЭЕШ-д оролцох тэр 40 50 хүүхдүүд дундаас нэгээр тогтохгүй "айраг" авах боломж бидэнд харагдаж байгаагаар 2010 он эхэлж байна. Цаашдаа ямархуу амьдрал туулах бэ? гэдгээ шийдэх хугацаа сараар биш өдрөөр хэмжигдэхээр хэмжээнд хүрээд байна. Ердөө 5 сарын дараа л бид дунд сургуульд 10 жил сурч олон арван багш нараар эрдэм заалгасаныхаа үр шимийг сорин үзэх хамгийн хариуцлагатай мөчид тулан ирээд байна. "Хамгийн хариуцлагатай" гэж болох ганц хавар ... түүний амжилттай давж чадвал бид ЭЕШ-ийн дүнгээр нотлогдсон эзэмшсэн мэдлэг чадвараа цаашид ч ашиглан их сургуульд амжилттай сурч чадах бүрэн баталгаатай болно. Лидер нь пидерийнхээ үүргийг сайн гүйцэтгэх ёстой биз дээ, бид сайн байх нь бүхий л талаараа ашигтай. Ядаж их сургуулийн багш нар "Баянхонгорынхон ч дээ, олиггүй муу амьтад..." гэж харахаа байчихвал мөн ч олон Баянхонгорчуудад ашиг тустай байх болно доо.
Монголын мэдээлэл зүйн олимпиалны медалийн буухиаг үргэлжлүүлж, Монголын математикийн олимпиаднаас медаль авч үзэх, ЭЕШ-д аймгийнхаа түүхэнд анх удаа A B үнэлгээнд хүрэх зорилттой 2010 он эхэлж байна. Хүн бүр өөрт ноогдсон үүрэг хариуцлага, өөрийн өмнө тулгарч буй зорилтоо биелүүлэхийн төлөө өөрийн хүч хөдөлмөрөө зориулан зүтгэж 2010 оныг баяр хөөр, амжилт бүтээл, мэдлэг чадвараар ... дүүрэн өнгөрүүлье.
Subscribe to:
Posts (Atom)
